Yakın zaman önce hayatımızın merkezine kurulan bir teknoloji var; internet. İnternetsiz ev kalmasın gibi reklam kampanyaları artık ekranlarda yok. Çünkü girmediği ev kalmadı. TÜİK araştırmasına göre, 2023 yılında evden internete erişim imkanı olan hanelerin oranı yüzde 95,5.

Özellikle arkadan yetişen genç nesilde global ağı kullanmayan bireye rastlayamıyoruz. Sadece büyükşehirlerde değil. Türkiye’nin dört bir yanında gençler akıllı telefon kullanıyor ve dolayısıyla internete erişimleri var.

Kapalı toplumları dışarıya açan televizyonlardan sonra sıra bilgisayarlarda ve telefonlarda. TikTok, Instagram gibi sosyal medya uygulamaları yaşantımızı çeviriyor. Neye benzememiz gerektiğine bu aplikasyonlara bakarak karar veriyoruz.

***

Dünya üzerinde insan etkinliği ile belirgin değişikliğe uğramayan natural çevreler vahşi doğa olarak tanımlanıyor. Buralarda bizâtihi bir kaos ortamı hakim. İşleyişin nasıl devam edeceğine müdahale edebilecek güçte bir oyuncu yok.

21. yüzyıl insan medeniyetinde durum böyle değil. Tabanın gözüne sokulmasa da egemen güçler tarafından çizilmiş sınırlar mevcut.

Belirli coğrafyadaki belirli yaş grubunun ne giyeceği, ne yiyeceği, nasıl işlerde çalışması gerektiği, ne tip biriyle evlenmesi gerektiği gibi konularda ciddi müdahaleler var.

Toplumlar kitleler halinde dönüştürülüyor.

Kitle iletişim araçları ve sosyal medya uygulamaları bu dönüştürme işinde başrolde, bilindik konular.

Televizyon kısmından bakarsak Türkiye’de iş büyüdü. RTÜK verilerine göre, karasal ortamdan yayın yapan televizyon sayısı 175. Ayrıca uydudan 350, kablolu ortamdan da 172 televizyon kanalı yayın yapıyor.

Bilgisayar teknolojilerinde boyut daha da büyük. Bu kısımda konuyu biraz genişletelim.

***

Bilindiği gibi aynı topraklarda yaşayan insanların birbirlerine bağlanmasını sağlayan unsurlar var.

Mesela İngiltere’de öğleden sonra saat 2 ile 5 arası, gayrıresmi bir sosyalleşme zamanı olarak kabul görür. İngiltere Düşesi Anna tarafından 19. yüzyılda başlatılan 5 çayı geleneği, düşesin öğle ile akşam yemeği arasında yediği sandviçin yanında çay içmesinden türemiş. İngiltere’de o zamanlardan beri öğleden sonra 2 ile 5 saatleri arası kaynaşmanın, bir araya gelerek sosyalleşmenin vakti olmuş.

Yani 67 milyon insan bir fikir etrafında bağlanmış.

Sosyal bilimlerin 2000’li yıllardaki popüler kavramı olan küreselleşme ile birlikte eski düzen yıkılmaya başladı. Toplumları birbirinden farklı kılan özellikler bulanıklaştı. Yer yer silindi. Oturması yüzyıllar süren alışkanlıkların halı altına süpürülmesi korkutucu.

Daha da korkutucu olan bunun doğal bir şekilde gerçekleşmiyor oluşu. Ağır bir yönlendirme söz konusu. Egemen olanlar egemen olmayanları istedikleri yöne sürüklüyor.

***

Yazının girişinde internetin insan hayatının merkezine oturduğundan bahsettik. Şimdi insan hayatının merkezine oturan teknolojinin merkezine oturacak yeni bir yazılım türedi. Yapay zeka.

Garip bir dominasyonla büyüyor. Profesyonel kullanım alanlarının dışında kalabalıklara da yayılmaya başladı. Haberlerde ortaokul öğrencilerinin ev ödevlerini yapay zeka uygulamalarına yaptırdıklarını okuyoruz.

Kitlelerin hayatına etki eden yapay zekayı kim tasarlıyor, nasıl kurguluyor? Çalışma prensipleri neler? Bu soruların cevapları üzerine düşünmek lazım.

Kuzey Kaliforniya’da yer alan Silikon Vadisi, global teknolojinin merkezi. Yazılım alanındaki gelişmelerin büyük bölümü bu bölgede doğuyor. Sonra gezegenin geri kalanına yayılıyor. Burada görev yapan kişiler de çoğunlukla Amerikan kültürünün içine doğmuş beyaz erkekler.

Yapay zekanın büyük dil modelleri, onu kuranların değerlerini yansıtıyor. Yani bugünkü büyük dil modelleri Kaliforniyalı beyaz erkeklerin değerlerini yansıtıyor.

OECD'ye göre dünyada bu modellerin eğitildiği verinin yüzde 70'i İngilizce.

Yapay zekada rekabeti ve yerelliği artıracak tedbirler alınmalı. Sadece Türkiye’de değil. Pek çok ulus devlet bu işe yatırım yapmalı. Kaliforniya dışında modeller geliştirilmediği sürece iş yalnızca bu takımın değerleri üzerinden yürüyecek.

***

Geçenlerde Hillel Fuld adlı bir siyonist, Gazze şehir merkezinden bir görüntü paylaştı. Fotoğrafta hava saldırıları sonucunda tamamen mahvolmuş bir mahalle görülüyor. ChatGpt’nin Araştırma Direktörü Tal Broda da paylaşımı alıntılayarak üzerine şunları karaladı:

“More! No mercy! Israel Defense Forces don’t stop!”

Bu kişinin ve benzerlerinin taşıdığı kültürel değerler, küresel boyutta kalabalıklara yayılıyor.

Yayılmasın.