Sosyal Bilimler Ansiklopedisi’nin “İslamcılık” tanımına bir göz atalım:

İslamcılık; “XIX-XX. yüzyılda İslam'ı bir bütün olarak -inanç, ibadet, ahlak, felsefe, siyaset, eğitim yeniden hayata hâkim kılmak ve akıllı bir metotla müslümanları, İslam dünyasını, Batı sömürüsünden, zalim ve müstebit yöneticilerden, esaretten, taklitten, hurafelerden kurtarmak, medenileştirmek, birleştirmek ve kalkındırmak uğruna yapılan aktivist, modernist ve eklektik yönleri baskın siyasî, fikrî ve ilmî çalışmaların, arayışların, teklif ve çözümlerin bütününü ihtiva eden bir harekettir”.

Vikipedia daha “değişik” bir tanım yapıyor:

“İslamcılık ya da Siyasi İslam, İslam'ın kişisel hayat dışında sosyal ve politik alanlarda da yol gösterici kılınmasını hedefleyen "politik-ideolojik hareketler" olarak tanımlanmaktadır. Modern dönemlerde İslam dini üzerinden hareket edilerek ortaya konulan ideoloji. Siyasi İslam kavramı ile eş anlamlı kullanılsa da bunu aşan ve kültürel yanları da olan bir kavramdır. Panislamizm, İttihad-ı İslam, İslamlaşma kavramlarıyla da eş anlamlı kullanıldığı olmuştur.

Peki, ideoloji nedir? Tanımı hiç de öyle kolay değil. Üzerinde ittifak edilmiş bir tanım yok ama hayli eksik ve kapsayıcı olmaktan uzak olsa da şu türden tanımlar bulmak mümkün:

İdeoloji, “siyasal ya da toplumsal bir öğreti oluşturan, bir hükümetin, bir siyasi partinin, bir toplumsal sınıfın davranışlarına yön veren politik, hukuksal, bilimsel, felsefi, dinsel, ahlâki, estetik düşünceler bütünü”

İdeolojilerin üç özelliğine dikkat çekmek istiyorum.

Birincisi, ideolojilerin modern fenomenler olarak karşımıza çıkması. Mesela sahabelerin, Selahaddin Eyyubi yahut Fatih Sultan Mehmed’in “İslamcı” olması diye bir şey söz konusu değildir.

İkincisi, ideolojilerin tamamen Avrupa kaynaklı olmaları. Çin kaynaklı yahut Hind kaynaklı bir “ideoloji” yok.

Üçüncüsü ideolojilerin aklın, mantık yürütmenin, kısacası tamamen insan zekâsının mahsulü olmaları.

Cemil Meriç, birçok eserinde “ideoloji” denilen müphem heyula ile güreşir durur:

“İdeoloji, bir mistification'dur çok defa, hâkim sınıfların doktrini…”

“Asya "İnsan zihnini ideolojilerin zehrinden kurtarmalıdır" diyor.”

“Tanzimat'tan sonra Osmanlılar Avrupa bezirgânlarının ideolojilerine kurban edilirler. 1917'ye kadar Türk aydını denen cenin-i sakit Avrupa'nın eline tutuşturduğu kâğıdı zorlukla heceleyen bir şakirdtir.”

“Bugün ideoloji bir sınıfın yarım hakikatlerini ifade eder.”

Sormamız gereken sualler var.

Son iki asırdır bizi böylesine sarıp sarmalayan, türlü türlü acılara sebep olan bu yabancı “ajanlar” neden ve nasıl hayatımızda bu kadar önemli bir yer işgal edebiliyorlar?

İdeolojiler, toplumların ve insanların eline tutuşturulmuş yol haritaları mıdır yoksa Cemil Meriç’in söylediği gibi idrake giydirilmiş deli gömlekleri midir?

İdeolojiler bütünüyle insan aklının mahsulü olan, kerametleri kendilerinden menkul kurtuluş reçeteleri değiller midir?

Cemil Meriç, Sosyoloji Notları’nda Pareto’nun ideolojiye bakışını aktarıyor: Ona göre insanı harekete geçiren saik içgüdülerdir. Ama insan akıldışı hareketlerini akla uygunmuş gibi göstermek ister, bunun için ideolojiler uydurur.

İdeolojilerin alamet-i farikası insan aklının bir ürünü olmaları sayılabilir mi?

Eğer öyleyse vahyi ve dini insan aklının ürünü sayacak şekilde ateizm yahut deizm çukuruna yuvarlanmadan İslam’ı bir ideoloji saymak nasıl mümkün olabilir?

Bu sualle geldik “İslamcılık ideolojisine”…

Bir kaç sual de burada soralım:

Bir din ideoloji midir?

Eğer öyleyse Yahudicilik, Hıristiyancılık ideolojisi yok da neden İslamcılık var?

Bir dini ideoloji olarak görmek epistemolojik olarak bir indirgeme sayılmaz mı?

Bu böyleyken bazı Müslümanların “İslamcı” sıfatını benimsemeleri derin cehaletlerinden başka nasıl izah edilebilir?

Menşei itibarıyla yabancı, muhtevası itibarıyla problemli, bir semavi dini indirgeyip basbayağı kavga aracına dönüştüren bu “ideoloji” nasıl hala tedavüldedir?