Ahmet Sefa DİKTEPE

Ahmet Sefa DİKTEPE

Türk-İslam Medeniyetinin Öncüleri (V) Harezmi

Türk-İslam Medeniyetinin Öncüleri (V) Harezmi

Sıfırın mucidi veya cebir ilminin babası olarak sıfatlandırabileceğimiz, tam adıyla Ebu Abdullah Muhammed Bin Musa el Harezmi; 780 yılında Harzem bölgesinde bir Türk şehri olan Hive’de doğmuştur. Cebir başta olmak üzere astronomi, tarih ve coğrafya alanlarında da çalışmalar yapan Harezmi’nin çalışmaları birçok Avrupa diline tercüme edilmiş ve kaynak kitap olarak okutulmuştur. 

Harezmi ilk ilmi çalışmalarına Harzem’de başlamış, daha sonra o zamanlarda dünyanın en büyük ilim merkezi olan Bağdat’a giderek çalışmalarını burada sürdürmüştür. Harezmi’nin Bağdat’a gelmesinden büyük memnuniyet duyan Abbasi halifesi Memun büyük destek vermiş ve Bağdat’taki saray kütüphanesinin idaresini de Harezmi’ye vermiştir. 
Doğu ve Batı ilim âleminde cebire yaptığı katkılarla ün salan Harezmi bu sahada ilk müstakil eserin sahibidir.
Matematikte ilk kez sıfırı kullanan Harezmi, bugünkü cebir ve trigonometrinin kurucusu sayılır. Birinci ve ikinci dereceden denklemleri analitik metotla, tek bilinmeyenli denklemleri ise cebirsel ve geometrik metotlarla çözmenin yollarını da yine o bulmuştur. 

Birçok Batı diline çevrilerek okutulan “Kitab’ül Muhtasar Fi Hesab’il Cebri Mukabele” adlı eseriyle cebir kelimesini matematiğe kazandırmış ve bugün hala tatbik edilen birçok metodu bu kitapla istifadeye sunmuştur. Avrupa’nın yanında Amerika’da da yayınlanan bu eser bir önsöz, beş ana bölüm ve bir de ek bölümden meydana geliyordu. Diğer bir önemli eseri ise bugün Latince çevirisi Cambridge Üniversitesi’nde bulunan “Kitab-ul-Muhtasar fil-Hisab-il-Hindi” isimli eserdir. Bugünkü logaritma ilminden algazizmi olarak bahseden Harezmi, bu eseriyle de bu sahaya büyük bir ışık olmuştur. Harezmi’nin diğer önemli eserlerinden bazıları ise şunlardır;

Kitâbu Sûreti'l-Arz: Bu kitabında yeryüzünün çapına ait yaptığı çalışmaları anlatmıştır. Kitap için yaptığı incelemelerde ve kitabında Nil nehrinin kaynağını açıklamıştır.

Zîcü'l-Harezmî: Bu eserinde ise güneş ve ay tutulmalarına dair incelemelerini paylaşmıştır.

Kitabûl Tarih: Tarihi gelişmeleri bu eserinde anlatmıştır.

Kitab Surat al-Arz: Coğrafi incelemeleri bu eserde toplanmıştır.

Kitab'ul Ruhname: Astronomik incelemelerde bulunmuştur.

Kitab fil-Hisab: Bu eserde Harezmi; bugün kullanılan sıfırlı Arap rakamlarını, ondalık sistemi izah ediyor. Eser, Adelhard Bath tarafından Latinceye tercüme edilmiş ve yayınlanmıştır.

Kitabu Cedavil-in-Nücûm ve Harekatiha: İki cilt halindeki bu eser astronomiye dair olup yıldızlar, gezegenler ve bunların hareket ve faaliyetlerini incelemektedir.

850 yılında hayata gözlerini yumduğu söylenen Harezmi’nin üç oğlu da babaları gibi matematik alanında önemli çalışmalar yapmışlardır.
 

Önceki ve Sonraki Yazılar
YAZIYA YORUM KAT
UYARI: Küfür, hakaret, rencide edici cümleler veya imalar, inançlara saldırı içeren, imla kuralları ile yazılmamış,
Türkçe karakter kullanılmayan ve büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır.
SON YAZILAR