Yusuf Akoğul

Yusuf Akoğul

Orta Asya’da Bağımsızlıklar Sonrası Yaşanan Geçiş Süreci Sorunları 3

Orta Asya’da Bağımsızlıklar Sonrası Yaşanan Geçiş Süreci Sorunları 3

Tüm eski Sovyet cumhuriyetleri arasındaki mevcut sınırların %85’inin tarihsel meşruiyetten yoksun olduğu, sadece Letonya-Litvanya, Letonya-Beyaz Rusya ve Beyaz Rusya-Rusya arasındaki sınırların tartışma götürmediği, eski SSCB topraklarında 160 potansiyel sınır çatışmasının bulunduğu ifade edilmektedir. Diğer taraftan sınırlar üzerindeki anlaşmazlıklar, gerek BDT çerçevesinde gerekse iki taraflı antlaşmalarla çözülmeye çalışılmaktadır. Bu konuda en önemli anlaşmazlık Dağlık Karabağ üzerindeki Ermeni-Azeri çatışmasıdır. BDT'nin kurulmasından sonra sınır problemlerini de engellemek amacı ile Ermenistan, Beyaz Rusya, Kazakistan, Kırgızistan, Rusya Federasyonu, Tacikistan ve Özbekistan arasında Kiev’de 20 Mart 1992 tarihinde “BDT Üyesi Devletlerin Devlet Sınırlarının ve Denizdeki Ekonomik Bölgelerinin Korunması Hakkındaki Antlaşma” imzalandı. Bu antlaşma ile sınırların dokunulmazlığı prensibi kayıt altına alınmış oluyordu. Özbekistan ve Türkmenistan arasındaki ihtilâf görüşmeler yoluyla çözümlenmiş, sınırlar tespit edilmiştir.

21 Eylül 2000 tarihinde iki devlet bu konuda nihai bir antlaşma imzalamıştır. Yine Türkmenistan ve Kazakistan arasında önceki SSCB sınırlarını teyit eden bir antlaşma imzalandı. Türkmenistan devlet başkanının 2-6 Ocak 1994 tarihinde İran’a yapığı gezide sınır hakkında da olmak üzere bazı antlaşmalar imzalandı.
1995 yılı Mart ayında Türkmenistan, Özbekistan, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan devlet başkanları arasında Daşoğuz’da bir toplantı yapıldı. Toplantı sonunda imzalanan ortak beyannamede sınırların dokunulmazlığı ve toprak bütünlüğü teyit edildi. Kazakistan açısından da sınırların değişmezliği ilkesi değişik belgelerle desteklenmiştir. Kazakistan ile Kore Halk Cumhuriyeti arasında Kazakistan'ın sınırları yeniden işaretlenmek suretiyle onaylanmış, Rusya Federasyonu ve Kırgızistan Cumhuriyeti ile de sınır delimitasyonu konusunda benzer belgeler imzalanmıştır. Çin, Rusya, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan arasındaki sınır sorunları “Şanghay Beşlisi” adı altında yapılan devlet başkanları zirvesi ile çözüme kavuşturuldu. Özellikle Kazakistan ile Çin arasındaki sınır sorunu kesin bir şekilde çözüldü.

Kırgızistan ve Kazakistan devlet başkanları Bişkek’te sınır da dahil olmak üzere bir dizi antlaşma imzalamıştır. Bu çerçevede Nazarbeyev’in tespiti oldukça dikkat çekicidir: “Halklarımızın saldırgan olmayan girişimlerinin son örneği Kazakistan ile Özbekistan arasında imzalanan hudutların delimitasyonu anlaşmasıdır. Üstelik çok kısa bir zaman öncesine kadar bölge ve dünya basını bu sorunun yüksek çatışma olasılığı barındırdığını yazıyordu. Hatta bu sorunun devletlerarası bir çatışmaya kadar tırmanacağından bahsediliyordu. Bu gerçekleşmedi. İhtilaf tamamen barışçıl yoldan çözüldü. Hazar ve Orta Asya bölgesi ülkeleri arasındaki bu şimdilik nihai olmayan mania yalnızca bu yolla aşıldı.”

Önceki ve Sonraki Yazılar
SON YAZILAR