Ebussuud Efendi, Osmanlı âlimlerinin en meşhurlarındandır. Uzun boylu, yanakları çukurca, buğday ‎benizli, aksakallı, nurani yüzlü, vakur ve ‎heybetli bir zattı. Gösterişten uzak ‎bir şekilde giyinir; yiyip içmede, giyim ve kuşamda Ashab-ı Kiramın ve ‎‎Tabiinin yolundan ‎ayrılmazdı. ‎(On üçüncü) XIII. Osmanlı Şeyhülislamı olup tefsir, fıkıh ve diğer ilimlerde âlimler arasında otoritedir. Adı, Ahmed bin Mustafa’dır. Yaptığı tefsir çalışmaları sebebiyle ‘Müfessirlerin Hatibi’ unvanı verilmiş; Fıkıh alanındaki yüksek derecesinden dolayı da devrinin âlimlerince, ‘Numan-ı Sâni’ yani ikinci Ebu Hanife olarak anılmıştır.

Ebussuud Efendi, âlim ve salih zatların yetiştiği bir aileye mensuptur. Ataları Türkistanlı olup, Semerkand’tan göç etmişlerdir. Dedesi, Fatih Sultan Mehmed Han’ın daveti üzerine İstanbul’a gelen Ali Kuşcu’nun kardeşidir. Ebussuud Efendi’nin babası, ilim tahsilini ilk olarak hem babasından ve hem amcası aynı zamanda da kayınbabası olan Ali Kuşçu’dan almıştır. Daha sonraları, İstanbul fethinin manevi komutanı Akşemseddin hazretlerinin halifesinden tasavvuf terbiyesi alıp, manevi icazet almıştır. Allah-u Zülcelal’in dininin hizmetinde bir adım geri durmayan bu aileye padişahlar, sultanlar hizmeti şeref bilmişlerdir.

Yaklaşık otuz sene süren şeyhülislamlık süresiyle, bu görevi en uzun yapan kişidir. Çok mütevazî ve alçakgönüllü olmasına rağmen görevi esnasında ciddi ve intizamlıydı. Çalışmaları esnasında kâtipleri ona yetişemediğinden vardiyalı olarak çalışırlardı. Medreselerde ders okuturken bayram tatilleri dışında derslerine ara vermemesi, müftüyken de günde yüzlerce suale fetva vermesi ve üst düzey devlet görevlerini yaparken bile ilme ara vermeyişi onun ne kadar çalışkan biri olduğunun delilidir mesela…

Tarih kitaplarında bazı günler, sabah namazından ikindiye kadar sorulan soruları cevapladığı belirtilmiştir. Çok çalışır, çok okur, çok yazar ve insanların dertlerini dinleyip çözüm üretmek için kafa yorardı.
Ebussuud Efendi, Kara Boğdan, Estergon ve Budin seferlerinde Padişah’ın yanında olmuş, Budin’in fethinden sonra zafer şükranesi olarak camiye çevrilen kilisede ilk Cuma namazı onun tarafından kıldırılmıştır. Yine Dârulhadisler ile Tıp medreseleri ilk olarak Ebussuud Efendi döneminde medreseye ilave edilmiştir.

Kanuni’nin Ebussuud Efendiye yazdığı mektup
Orduları savaş meydanlarında fırtınalar estiren, düşmanın kalbine korku, dosta sükûnet veren Kanuni Sultan Süleyman Han’ın sefere çıktığında, hasta olan Ebussuud Efendi’ye, yazdığı mektup: “Hâlde hâldaşım (halimde benimle ayni hâlde olan), sinde sindaşım(yaşça bana yaşıt olan), ahiret karındaşım(ahiret kardeşim), tarik-i Hak’ta yoldaşım (Hak yolunda, beraber yol aldığım) Molla Ebussuud Hazretleri dua-i bi-hadd iblağından(sınırsız dua ilettikten) sonra; Nedir haliniz? Ve nicedir mizac-ı lâzımü’l-imtizâcınız?(bünyeniz nasıldır, durumunuz ne hâldedir?) Sıhhatte ve afiyette misiniz? Hazret-i Hakk hizane-i hafiyesinden (gizli hazinelerinden) kemal-i kuvvet ve selamet eyliye. Bimennihi ve keremihi(iyilik ve keremiyle) lütuflarından niyaz olunur ki, evkat-ı müteberrikede (mübarek vakitlerde) bu muhlislerini (samimimi, ihlaslı) kalb-i şeriflerinden ihrac ve iz’ac etmiyeler (yani mübarek vakitlerde, ihlaslı şerefli kalbinizden bizleri atıp çıkarmayın). Ola ki küffâr-ı hakisar münhezim ve mükedder (kafirler yerle bir olup, hezimete uğrasın ve kederlensinler) ve asakir-i İslam umumen mansur ve muzaffer olup (İslam askerleri de yardım edinilmiş ve zafer kazanmış olup) rızaullahu tealaya muvafık-ı amel ola.”(Allah’ın rızasına uygun iş olsun). Dua, Eddua, summeddua, bende-i Huda Suleyman-i biriya (Dua, yine dua hep dua… Allah’ın kölesi gösterişsiz Süleyman)