İmam Gazalî’nin babası Muhammed, Horasan bölgesinin pek çok âlim ve devlet adamı yetiştiren Tus şehrinden tasavvuf ehli bir iplikçiydi. Yünden iplik yaparak geçimini sağlıyordu.  O dönemde meşhur olan camilerdeki ilim derslerine katılıyor, gelirinin bir kısmını da imkânı ölçüsünde ilim kurumlarına bağışlıyordu. İki oğlu vardı, Muhammed ve Ahmed. Onların iyi bir eğitim almalarını istiyordu. Ancak ömrünün onları dilediği gibi okutmaya vefa etmeyeceğini anlayınca, Muhammed ve Ahmed’i sofi bir dostuna emanet etti, kendi mütevazı dünyasından onlara kalan mirası da onların eğitimi için harcaması vasiyetinde bulundu.

Gazalî ve kardeşinin pek de varlıklı olmayan hamileri, babalarının bıraktığı mirası onların eğitimi için harcadıktan sonra onlara bir medreseye kaydolmaları tavsiyesinde bulundu.

İmam Gazalî için ilim yolculuğu babasının tavsiyesi ve hamisinin doğru yönlendirmesiyle böyle başladı.
İmam Gazzalî’nin tam adı, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b.Muhammed b. Muhammed  b. Ahmed el-Gazzâlî et-Tûsî’dir.

Lakabı, “Hüccetü’l-İslam”dır; “hüccet”, delildir, burhandır. Hicretin beşinci asrında dinin hakiki hüviyetini örtmeye çalışan şüphecilik bulutları onun ilmi ve kalemi sayesinde dağılmış, hakikatler olduğu gibi herkese görünmeye başlamıştır. Bu yönüyle o hakikaten bir hüccettir.

Künyesi Ebû Hâmid el-Gazâli’dir. Ebu Hâmid, “Hamid’in babası” anlamındadır. Ancak İmam Gazzalî’nin “Hamid” diye bilinen bir oğlu yoktur. Ya böyle bir oğlu çok küçükken ahirete intikal etti. Ya da o çağda Tus yöresinde çocuklara bir künye verme geleneği vardı. Özellikle erkek çocukları; nesillerini sürdürecek bir oğulları olsun diye bir erkek evlat ismiyle künye sahibi edilirdi.

Künyedeki Gazalî’ye gelince bir rivayete göre o Gazal adlı bir köyde doğdu. Bunun için Gazal köyünden olan anlamında “Gazalî” dendi ona. Daha güçlü rivayete göre, ünvanı Farsçada “yün eğirici, iplikçi”  anlamına gelen, baba mesleği “Gazzal”dan gelir. O dönemde kişilerin meslekleri ile adlandırılmaları yaygındı. Babasına da Gazzalî dendi ve bu onun künyesine de geçti.

Hicri 450’de (Miladi 1058’de) doğdu. Hicrî 505’te (Miladi 1111’de), 55 yaşında iken ahirete intikal etti.
İmam Gazzalî, insanlığın tanıdığı en zeki insanlardan biriydi. Medresede hızla ilerledi, çok notlar tuttu. Ancak bir gün bir ticaret kervanı ile birlikte bir yere ilim maksadı ile yolculuk yaparken yolları kesildi.

Yol kesici eşkıyalar, tüccarların malları ile birlikte İmam’ın ders notlarının içinde bulunduğu torbayı da almışlardı.
“İmam Esâd el-Muhayni şöyle anlatır: Gazâli’den bizzat dinledim: “Cürcan’dan memleketime dönerken yolda haramiler yolumuzu kesmişti. Birlikte bulunduğumuz kafilede ne varsa hepsini aldılar. Hiç olmazsa gasp edilen kitaplarımı almak için arkalarından yürüdüm. Reisleri bana dönerek ‘Geriye dön, yoksa seni öldürürüz!’ dedi. Reise yalvarıp kendisinden Allah rızası için mallarımı geri vermesini rica ettim. Onların işlerine yaramayacağını söyledim. Bana şöyle dedi:
– Malların neler?
– Şu torbada bulunan kitaplar. O kitapları dinlemek, öğrenmek ve yazmak için diyarı gurbete gittim. Bu sözlere katıla katıla güldü ve dedi ki:
– Sen nasıl oluyor da ‘Bu kitaplarda bulunanı öğrendim’ diyebiliyorsun? Kitapları aldığımız için bütün bilgilerin kayboldu. Kitapların yok olduğu için ilmin de yok olmuş. Bunları söyledikten sonra arkadaşlarına, kitapları bana vermelerini söyledi. Bu çete reisini, beni irşad etmesi için Allah konuşturmuştu. Tûs’a döndüğüm zaman üç sene durmadan çalışıp hocamdan öğrendiklerimi ve kitabımın kenarına yazdıklarını tamamen ezberledim. Öyle bir hale gelmiştim ki, artık biri yolumu keser de kitaplarımı alırsa, ilimsiz kalmayacaktım.”