ABD’de, 1800’lü yıllarda, Şükran Gününden sonra ki Cuma günü köle sahipleri plantasyondaki siyahi köleleri pazara topluca getirip fiyatlarda ucuzluk yaparlardı. Bu güne orijinal adı ile, “Black Friday Sale”  (Siyah Cuma Satışı) denirdi. 
(Yazımızın başlığının malum günün orijinal adını koymamızın nedeni, bu günün tamamen yabancı menşeili olduğunu anlatmamız içindir.)

İstila ediliyoruz! Yavaş yavaş hissettirmeden. Açık aleni göstere göstere. Anneler Günü, Babalar Günü, Sevgililer Günü daha şimdiden hazırlıklara başlanan yeni yıl kutlamaları vs. Ve şimdi de gelenek haline getirilen alışveriş çılgınlığı. Black Friday Sale! 

Elbette nabza göre şerbet verildi bugünün adına, Muhteşem Cuma, Harika Cuma, Efsanevi Cuma gibi adlar konularak indirimli! Alışveriş çılgınlığı körüklendi!

Öncelikle sorumuz şu! Böyle bir alışveriş için,  neden Hristiyanların kutsal günü olan Pazar değil de, Müslümanların kutsal günü Cuma seçildi?

-    Çarşıda, pazarda fiyatlar el yakarken, herkes dışardaki enflasyonun söylenenden iki, üç misli olduğunu iddia edilirken, hatta siyanürle ölümlerin nedenleri geçim sıkıntısı olduğu söylenirken, insanlar sürekli dar boğazda oldukları yüksek sesle dile getirilirken, neden insanlar çılgınca alışveriş yapıyorlar?

-    Yapılan araştırmalara göre, Güneş doğmadan kuyruğa girip alışveriş yapanlar, toplumun orta ve alt gelir gruplarına sahip olanlardan oluştuğu ne anlama geliyor?

-    2018 rakamlarına göre internetten alış veriş yapanların sayısının 13 milyon kişi olması ve 65 milyar liralık alışveriş yapılmasını nasıl okumalıyız?

-    Bu indirimlerin büyük bir kısmı gerçek mi? Yoksa birkaç gün öncesinden fiyat yükseltip indirim günü tekrar yaklaşık fiyata indiriyorlar mı?

-    Hepsi bir oyunun parçası mı?

-    29 Kasım 2019 Cuma günü ilk tespitlere göre 6 milyarlık alışveriş yapılmış olması bu çılgınlığın geldiği nokta açısından toplum bilimcilerin düşünmesi gereken en önemli konu olması gerekmiyor mu?
Soruları çoğaltabiliriz. Bugün farlı bir şey yapalım. Kendi yorumumuzu değil, sizlerden gelen yorumları köşeme taşımak sizlerle paylaşmak istiyorum. 

    Bu anlamda, bizi büyük bir beğeni ile izleyen, AVM ler konusunda mastır yapmış, şehir planlamacısı, sosyal psikoloji dalında eğitim almış, bana göre tam bir, “Toplum Mühendisi” bir okurumun konu ile ilgili yorumunu virgülüne dokunmadan sizlerle paylaşıyorum. 

    Saygıdeğer okurum diyor ki, 

“Blackfriday namı diğer Kara Cuma artık Türkiye’yi de oldukça etkisine aldı. Perakendecilerin birbirinden cazip tekliflerine ev sahipliği yapan Kara Cuma fırtınası önce e-ticaret sitelerinin sadece bir günle sınırlı olmayan kampanyaları ile başlıyor, o haftanın tamamını içine alan çılgın kampanyalar düzenleniyor, e-ticaret satış rekorları da yine bu dönemde yaşanıyor. AVM lerde ise o gün Happy Friday, Muhteşem Cuma, En Uzun Alışveriş Günü gibi kara cumanın daha sempatik hali ile isimlendiriliyor. AVM lerin standart açılış kapanış saatlerinin (10:00-22:00 genel olarak AVM lerin hizmet verdiği saatler) değişmesi de yine bu günde gerçekleşiyor, birçok AVM gece yarısına 00:00 e kadar açık kalmasının yanı sıra 09:00 da açılarak o gün için 15saat hizmet veriyor. En indirimli ürünlere ilk sahip olmak isteyenler AVM önlerinde sabahın ilk saatlerinde kuyruğa giriyor, AVM lerin kapılarının açılışıyla yaşanan izdihamlar, etrafındaki herkesi yok sayan adımlarla hedef mağazaya doğru nefes nefese kalarak yapılan koşular :) (resmen kısa maratonlar...) hedef istediği ürün tükenmeden indirimli fiyatı ile ona sahip olmak, tabi ki  ihtiyaç dışı tüketim daha fazla, bazen sadece marka takıntısı ile yapılan alışverişler (sadece beden uygunluğuna bakılarak kucak dolusu dolduran ürünler ), mağazalardan dışarı taşan kuyruklarda saatleri bulan bekleyişler, kasada ödeme sonrası yaşanan anlık mutluluklar- (bende buradaydım başardım hissi), ardından evlerde dolaplarda etiketiyle bekleyen onlarca ürün... AVM lerin misafirlerinin alışverişlerini keyifli kılmak için yaptıkları etkinlikler ; kampanyalar, DJ müzikler, ikramlar... Bu yıl İstanbul da bir AVM Kara Cuma ya özel kampanya düzenledi 1 ay öncesinde başladığı duyurularında (her yerde reklamları vardı çok geniş kapsamlı duyurusunu yaptı) o gün yapılan alışverişlerin %70 i kadar tutarı müşterilerine hediye olarak vereceğini duyurdu, en az 500 tl alışveriş ile dahil olunabilecek kampanya için sınırlı kapasite (6000kişi) belirlendi, 09:00 da açılan AVM de kampanyaya katılmak üzere müşteriler sabahın ilk ışıklarında AVM dışında uzun kuyruklar oluşturdu, AVM otoparkı kilitlendi, AVM önündeki caddede ve AVM ye ulaşan yollarda uzun süren trafikler oluştu (bu durum rakip yakın bölge AVM lere de yaradı - kampanyanın olduğu AVM ye ulaşamayanlar yakındaki diğer AVM lere rotalarını çevirdi) Kampanyayı düzenleyen AVM de 09:00 da giriş yapan kampanyacı müşteriler en hızlı şekilde alışverişlerini tamamlayıp 10:00 da kampanya sırasına girdiler ( sıradaki müşteriler 5 saat boyunca kampanya katılım sırasında kaldıklarını aktardılar), daha fazla harcamaya yönelik bu kampanyanın 6000 müşterisi saatlerini %70 ini kazanmaya ayırsa da AVM den sınırlı sürede-arz kısıtını başarıyla tamamlamanın mutluluğunu yaşadı, kampanyaya bekleyip katılamayanlar ise isyandaydılar.

Blackfriday ın insanlar üstündeki psikolojik etkileri;

*sınırlı sayıda sınırlı sürede verilen bu indirimi alanlar içinde bende varım-buradayım-başardım hissi

*özel fırsatı yakalamış olma durumundaki onaylanmışlık

*ne kadar fuzuli alışveriş yapmış olsa da bak ben ucuza alıyorum bilinçli tüketiciyim imajı vs. “

Değerli okurum yorumu bu. Kendilerine en derin kalbi teşekkürlerimi sunuyorum. Tespitlerine katılmamak mümkün değil. 

Adına emperyalist oyun, toplumsal baskı, kompleksleri giderme, ihtiyaçların karşılanması,  kendini bir üst sınıfta hissetme hazzı vs. ne söylersek söyleyelim,  bu durum geri kalmışlığın bir unsuru olan,   “Tüketim Toplumu” olma özelliğini taşıdığı da  bir gerçek. 

Sevgi Medeniyetinden gelen, köklü bir kültüre sahip, insani değer yargılarının hayat bulduğu Türk Toplumunun bu hale gelmesi, gelecek açısından son derece, “Ürkütücü” olduğunu kabullenip, “kendi özümüze  dönme” mücadelemizde mutlak başarılı olmamız gerektiğine inanıyorum. 

Konu ile ilgili yorumlarınızı, [email protected] adresimize yollayabilirsiniz.

İsmet TAŞ – İç Anadolu Birliği Genel Başkanı
                     Dünya Muhabirler Birliği Türkiye Başkanı