Türk tarihinin en önemli evrelerinden biri olan İstanbul’un fethedildiği Osmanlının beylikten imparatorluğa en kararlı adımlarını attığı 15. Yüzyılda büyük fetihlerin yanında büyük ilmi çalışmalarda devam ediyordu. Bu önemli çalışmaların öncü isimlerinden biride “Ali Kuşçu” idi. Astronomi ve matematik önemli çalışmalar yapan bu büyük bilgin bu sahalara kaynak teşkil eden birçok eserinde müellifidir. 

Kuşçu lakabı babasının büyük Türk hakanı Timur'un torunu olan Uluğ Bey'in doğancıbaşısı olmasından dolayı verilmiştir.

Ali Kuşçu, bilinen kayıtlara göre 1403’te Semerkand'da doğmuş ve burada yetişmiştir. Semerkand’da dönemin hükümdarı Uluğ Bey, Kadızâde-i Rûmib ve Gıyâsüddin Cemşid el-Kâşi gibi dönemin önemli bilim adamlarından matematik ve astronomi dersleri almıştır. Sonrasında öğrenimini tamamlamak amacıyla Kirman'a gitmiş ve burada yazdığı “Hall el-Eşkâl el-Kamer” adlı risaleyi Uluğ Bey’e hediye etmiştir.

Ali Kuşçu, Semerkand'a dönüşünden sonra, Semerkand Gözlemevi'nin müdürü olan Kadızâde-i Rûmi'nin ölümü üzerine gözlemevinin başına geçmiş ve Uluğ Bey Zic'inin (astronomi cetveli) tamamlanmasına yardımcı olmuştur. Ancak, Uluğ Bey'in ölümü üzerine Ali Kuşçu Semerkand'dan ayrılmış ve Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan'ın yanına gitmiştir. Daha sonra Uzun Hasan tarafından, Osmanlılar ile Akkoyunlular arasında barışı sağlamak amacı ile Fatih Sultan Mehmed Han’a elçi olarak gönderilmiştir.

Bir kültür merkezi oluşturmanın şartlarından birinin de bilim adamlarını bir araya toplamak olduğunu bilen Fatih, Ali Kuşçu'ya İstanbul'da kalmasını ve medresede ders vermesini teklif eder. Ali Kuşçu, bunun üzerine, Tebriz'e dönerek elçilik görevini tamamlar ve tekrar İstanbul'a geri döner. İstanbul'a dönüşünde Ali Kuşçu, Fatih tarafından görevlendirilen bir heyet tarafından sınırda karşılanır. Kendisi için ayrıca karşılama töreni yapılır. Ali Kuşçu'yu karşılayanlar arasında, zamanın ulemâsı İstanbul kadısı Hocazâde Müslihü'd-Din Mustafa ve diğer bilim adamları da vardır.

İstanbul'a gelen Ali Kuşçu'ya 200 altın maaş bağlanır ve Ayasofya'ya müderris olarak atanır. Ali Kuşçu, burada Fatih Külliyesi'nin programlarını hazırlamış, astronomi ve matematik dersleri vermiştir.

Ayrıca İstanbul'un enlem ve boylamını ölçmüş ve çeşitli Güneş saatleri de yapmıştır. Ali Kuşçu'nun medreselerde matematik derslerinin okutulmasında önemli rolü olmuştur. Verdiği dersler olağanüstü rağbet görmüş ve önemli bilim adamları tarafında da izlenmiştir. Ayrıca dönemin matematikçilerinden Sinan Paşa da öğrencilerinden Molla Lütfi aracılığı ile Ali Kuşçu'nun derslerini takip etmiştir. Nitekim etkisi 16. yüzyılda ürünlerini verecektir.

Ali Kuşçu'nun astronomi ve matematik alanında yazmış olduğu iki önemli eseri vardır. Bunlardan birisi, Otlukbeli Savaşı sırasında bitirilip zaferden sonra Fatih'e sunulduğu için "Fethiye" adı verilen astronomi kitabıdır. Eser üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde gezegenlerin küreleri ele alınmakta ve gezegenlerin hareketlerinden bahsedilmektedir. İkinci bölüm yerin şekli ve yedi iklim üzerinedir. Son bölümde ise Ali Kuşçu, yere ilişkin ölçüleri ve gezegenlerin uzaklıklarını vermektedir.

Döneminde hayli etkin olmuş olan bu astronomi eseri küçük bir elkitabı niteliğindedir ve yeni bulgular ortaya koymaktan çok, medreselerde astronomi öğretimi için yazılmıştır. Ali Kuşçu'nun diğer önemli eseri ise, Fatih'in adına atfen Muhammediye adını verdiği matematik kitabıdır.

Özellikle, kelam, dil bilgisi, matematik ve astronomi alanlarında bilime büyük katkılar sunmuş olan Ali Kuşçu Osmanlı İmparatorluğunun büyük fetihleri sırasında ilme verdiği kıymetin, en müşahhas örneklerinden biridir. Dünyaya sadece kılıçla hâkim olmak yerine İslam’ın sınırlarını çizdiği her sahada öncü olmaya çalışmak bugün bu medeniyeti doğuran en büyük amildir. 

Selam ve dua ile…