Eşari kimdir, asıl adı nedir?

Ünlü Kelam Alimi, Eşariliğin kurucusu İmam-ı Eşari Hazretlerinin hayatını sizler için derledik… 

Eşari kimdir, asıl adı nedir, hangi dönem; nerede yaşadı, kimlerden ders aldı, kimleri yetiştirdi, türbesi nerede? İşte cevabı:    

Eşari mezhebinin kurucusu olan İmam Eşari, 873 yılında Basra’da doğmuştur. Asıl adı, Ali bin İsmail’dir. Künyesi Ebül-Hasan olup, Eşari mahlasıyla meşhur olmuştur. 40 yaşına kadar Mutezile mezhebine bağlı kalmış, sonra “üç kardeş meselesi” diye bilinen meselenin tartışmasında hocası Ebu Ali el-Cübbâî’ye üstün gelmiş, hocasının görüşlerini doyurucu bulmadığı için Mutezile’den ayrılarak Eşariliği kurmuştur. Eşarilik Ehlisünnet itikadı içerisinde iki önemli mezhepten birisidir. Fıkıhta Şafi mezhebine bağlı olan İmam Eşari, 936 yılında Bağdat’ta vefat etmiştir. Basra Kapısı ile Kerh arasındaki kabristana defnedilmiştir. 

MEŞHUR ALİMLERDEN DERS ALDI

Küçük yaştan itibaren ilim tahsiline yönelen Ebül-Hasan-ı Eşari; tefsir, hadis, fıkıh ilimlerini zamanının meşhur alimlerinden olan Zekeriyya bin Yahya es-Saci, Ebu Halife el-Cümeyhi, Sehl bin Serh, Muhammed bin Yakub el-Mukri, Abdurrahman bin Halef ed-Dabi’den öğrendi. Ebu İshak Mervezi’nin hadis derslerine devam etti. Üvey babası ve Mutezile kelamcılarından olan Ebu Ali el-Cübbai’den kelam ilmini öğrendi. Kırk yaşına kadar Mutezile bozuk yolu üzerinde bulundu. Bu fırkanın meşhurları arasındaydı. Yazdığı kitaplarında Mutezilenin fikirlerini müdafaa etti. Kırk yaşından sonra bozuk yolda olduğunu anladı. Tövbe edip Ehli sünnet alimlerinin bildirdiklerine tabi oldu. Kendini yetiştirip, Ehli sünnetin iki imamından biri oldu. 

HOCASINI MAĞLUP ETTİ

Önceden Mutezile yolu üzere yazdıkları ve bildiklerinin yanlış olduğunu herkese bildirdi. Ehli sünnet itikadı üzere kitaplar yazıp, dağıttı. Ömrünün sonuna kadar bu doğru itikadın yayılması için uğraştı. Ebül-Hasan-ı Eşari hazretlerinin Ehli sünnet mezhebine geçmesi ile kelam ilmi, mutezilenin elinden kurtulmuş oldu. Onların elinde tehlikeli ve zararlıyken, doğru yolda gidenlere rehber oldu. Onun Ehli sünnete geçmesi, Ehli sünnet itikadının yayılmasında büyük bir zafer olmuştur. O zaman tesirli ve zararlı olan Mutezile yolu mensupları, İmamı Eşari tarafından susturuldu. Mutezile taraftarlarını öyle zorlayıp sıkıştırdı ki, hepsi onun karşısında cevap vermekten aciz kaldı. Üvey babası ve hocası olan Ebu Ali el-Cübbai ile yaptığı münazaralarda onu mağlup etti. 

ÜNLÜ ALİMLERİ YETİŞTİRDİ

Tasavvuftan pay almış olan Ebül-Hasan-ı Eşari eser yazmak, münazaralara girmek ve kıymetli talebeler yetiştirmek suretiyle Ehli sünnet itikadının yayılması ve böylece insanların saadete kavuşması hususunda büyük hizmetler yaptı. Ebu Abdullah Muhammed bin Abdullah, Ebül-Hasan-ı Bahili, Kadı Ebu Bekr Bakıllani, Ebu Abdullah bin Hafif Şirazi, Hafız Ebu Bekr Cürcani, Şeyh Ebu Muhammed Taberi el-Iraki, Zahir bin Ahmed Serahsi, Ebu Abdullah es-Sayrafi gibi büyük alimler yetiştirdiği talebelerden bazılarıdır. 

HAYATINI DEĞİŞTİREN RÜYA

Eşari hayatını değiştiren rüyasını şöyle anlatıyor:

Üç defa rüyada Resulullah Efendimizi gördüm. Her seferinde bana; “Benden bildirilen mezheplere yardım eyle! Çünkü hak olan budur.” Üçüncü rüyamda Peygamberimizden özür dileyip; “Ben meselelerin tasavvur ve delillerini öğrenmekte otuz yıl harcadığım mezhebi nasıl terk edeyim.” diye arz ettiğimde, Resulullah Efendimiz; “Eğer Allah Teâlâ’nın sana kendi tarafından bir meded-i ilahi ile imdad etmesini yakinen bilmeseydim, sana böyle emir etmezdim” buyurdu. Ebül-Hasan-ı Eşari uyanınca; “Haktan öte, dalaletten başka bir şey yoktur” deyip rü’yet ve şefaat hakkında ve diğer meselelerde olan hadis-i şerifleri inceledi. Bundan sonra on beş gün evinden çıkmayıp sonra Basra Camiinde kürsüye çıkıp; “Ey insanlar! Bu kadar zamandır size görünmez oldum. Çünkü dikkatle inceledim ve insafla düşündüm. Yanımda yeterli delillerim vardı. Bir şeyi diğerine tercih edemedim. Sonunda Allahü Teala’nın hakikati göstermesi üzerine önceki itikatlarımın hepsinden çıktım, kurtuldum” dedi.

ESERLERİ: 

İmamı Eşari’nin bilinen elli beş kadar eserinden bazıları şunlardır: 

1. Kitab-ül-Füsul: Mülhitler (dinsizler), tabiatçı felsefeciler, dehriler ile zamanın ve alemin kadim olduğuna inananlara reddiyedir. Bu kitapta; Brehmenler, Yahudiler, Hıristiyanlar ve Mecusilere de cevaplar vermiştir. 

2. Mucez: On iki kitaptır. 

3. Halk-ül-Ef’al. 

4. El-Luma fi’r-Reddi ala Ehli’z-Zeygi ve’l Bida’ : Kur’an-ı kerim, Allahu Teala’nın iradesi, Allahu Teala’nın görülmesi, kader, istitaa, va’d ve va’id ve imamet meselelerinden bahseden on bölüm ihtiva eden kıymetli bir kitaptır. İmamı Eşari hazretlerinin bu mevzularda söyledikleri hakkında iyi bir kaynaktır. Yakın zamanda Mısır’da ve Beyrut’ta basılmıştır. Beyrut baskısında, ayrıca Richard J.Mc. Carthy tarafından bir mukaddime ve İngilizce tercümesi vardır. Spitta, bu eseri hülasa etmiş, Joselp Hell tarafından Almancaya tercüme edilmiştir. 

5. Risalet-ül-İman: Spitta Almancaya tercüme etmiştir. 

6. Kitab-ul-Funun: Mülhitlere (dinsizlere) cevap olarak yazılmıştır. 

7. Kitab-ün-Nevadir: Kelam ilminin inceliklerini anlatır. 

8. Dehrilerin (dinsizlerin) Ehli tevhide karşı yaptıkları bütün itirazlarının toplandığı bir kitap. 

9. El-Cevher fi’r-Reddi ala Ehli’z-Zeygi ve’l-Münker. 

10. Nazar, istidlal ve şartları hakkında Mutezile alimlerinden Cübbai’nin suallerine verilen cevaplar.

11. Mekalat-ül-Felasife: Felsefecilere cevap olarak yazılmış bir eserdir. Kitap üç makaleyi ihtiva eder. Eserde İbn-i Kays ed-Dehri’nin bazı şüpheleri, Aristo’nun sema (gök) ve alem hakkındaki fikirleri çürütülmüş; hadiseleri, saadet ve şekaveti (kötü durumu) yıldızlara bağlayanlara lazım gelen cevaplar verilmiştir. 

12. Cevab-ül-Horasaniyyin: Çeşitli meseleleri ihtiva eder. 

13. Makalat-ül-İslamiyyin: Bu eserinde itikadi fırkalardan ve kelam ilminin ince meselelerinden bahsetmektedir. Mezhepler tarihinin temel kitaplarından olan eser matbudur (basılmıştır). 

14. El-İbane an Usul-üd-Diyane: Ehli sünnet dışı fırkaların reddi için yazılmış olup, bu husustaki delilleri içinde toplamaktadır. İngilizce tercümesi ile birlikte basılmıştır. 

15. Kavl-ül-Cumlat. 

16. Eshab-ül-Hadis ve Ehl-üs-Sünne fi’l-İtikad (Basılmamıştır). 

17. Risalet-ül-İstihsan el-Havdu fi İlm-il-Kelam: Basılmıştır. İngilizce tercümesi vardır. 

18. İzah-ül-Bürhan et-Tebyin ala Usuliddin. 

19. Kitab-ül-Ulum. 

20. Tefsir-ül-Kur’an eş-Şerh vet-Tafsil: İbn-i Asakir’in bildirdiğine göre, Ebül-Hasan Eşari’nin tefsiri 70 veya 300 ciltti. 
İmamı Eşari’nin ayrıca Risale Ketebeha ila Ehli’s-Sugur bi Bab-ül-Evbab adlı eseri vardır. Kitap, Kafkas Dağlarının Hazar Denizi ile bitiştiği yerde Bab-ül-Ebvab (Demirkapı yahut Derbend) denilen kasabanın alimlerine yazılmıştır. Bu eser, Ehli sünnet vel-cemaat akaidini geniş olarak anlatmaktadır.

Gazeteilksayfa.com