Mevlana’nın en ünlü hocası kimdi? Mevlevilik tarikatı nasıl kuruldu?

Mevlana’yı dünyada bilmeyen yoktur desek çok fazla abartı sayılmaz. Fakat Mevlana Celalettin-i Rumi’yi çocukluğundan itibaren yetiştiren Anadolu’nun önde gelen mimarlarından Kayseri’de metfun Seyyid Burhaneddin hazretleri bir o kadar tanınmaz. Peki Seyyid Burhaneddin Hazretleri kimdir? Mevlana’nın üzerinde nasıl bir etki bırakmıştır? Yolları nasıl kesişmiştir? Mevlevilik nasıl kuruldu? Mevlana’yı kim yetiştirdi? Mevlana Celalettin Rumi’nin en ünlü hocası kimdi? Tasavvufta Konya ile Kayseri’nin yolları nasıl kesişti? Anadolu’nun manevi mimarları buraya nereden geldi? Seyyid Burhaneddin kimdir, türbesi nerede? 

Mevlana ve Mevlana'nın hocası Seyyid Burhaneddin Hazretlerinin yaşam öykülerini sizler için derledik: 

MEVLANA’NIN ÇOCUKLUK HOCASI SEYYİD BURHANETTİN

Bilindiği üzere Mevlânâ'nın eğitimi çocukluğunda Belh şehrinde başlıyor. Babası Sultânü'l-Ulemâ Bahâeddin ve annesi Mü'mine Hâtun, onun ilk eğiticisidir. Çocukluk yıllarında Belh'ten ayrılıncaya kadarki sürede ise Seyyid Burhâneddin onun ilk hocası oluyor. Mevlana çocuk yaşlarda ilk temel dini bilgilerini Seyyid Burhaneddin Hazretlerinden alıyor. Mevlânâ bu şekilde kitâbî ilimler sâhasında o günün usullerine göre iyi bir medrese öğrenimi görüyor.

Eserlerinden açıkça anlaşılan şudur:

O Kur'an Hadis, Tefsir, Kelâm gibi dînî ilimlerde; felsefe, mantık, astronomi alanlarında ciddî bir birikime sâhiptir. Halep ve Şam medreselerinde devrinin ileri gelen hocalarından ders alıyor. Ancak Mevlânâ'yı öne çıkaran asıl yönü onun tasavvufî yönüdür. Tasavvuf’a dair pek çok kitap yazılmıştır. Lakin "Tasavvuf bir kal ilmi değil hâl ilmidir" diye nitelenir. Yukarıda da zikredildiği gibi Mevlana ilk eğitimi babası ile Seyyid Burhanettin Hazretlerinden alıyor. Makalât isimli eseri Seyyid Burhanettin Hazretleri ile birlikte okuyor.

TASAVVUF BİLGİYLE DEĞİL UYGULAMAYLA OLUYOR

Konunun uzmanlarının aktardığına göre; tasavvufun uygulama safhası başka ilim dallarına göre daha zor ve zahmetlidir. Bu noktada çok çetin riyâzet ve mücâhedeler söz konusudur. Rûhun bedene, mânânın maddeye galip gelebilmesi için ciddi perhizler, iç mücâdeleleri gerekiyor. Ham iken pişmek bu safhada oluyor. Büyük sûfîlerin hepsinde, uzun veya kısa böyle bir devre bulunuyor. İşte Mevlânâ'nın mânevî eğitiminin bu safhasında, Seyyid Burhâneddin'in devreye girdiği görülüyor.

Kimdi bu önemli zat?

Özetle bahsedecek olursak: Seyyid Burhâneddin Tirmiz'de doğuyor. Hz. Hüseyin soyundan olan Seyyid Burhanettin 1208'de Belh'e gelip Mevlana’nın babası Sultânü'l-Ulemâ Bahâeddin'e intisab ediyor.

Ahlakından, bilgisinden, görgüsünden çok memnun kaldığı için Bahâeddin onu oğlu Mevlana’ya hoca olarak görevlendiriyor. Seyyid Burhanettin artık Mevlana’nın bakımı, eğitimi, terbiyesi ve yetiştirilmesiyle meşgul oluyor. Tabir yerindeyse küçük Celâleddin'i omuzunda taşıyıp dolaştırıyor.

Belh'ten göçtüklerinde Mevlânâ'nın beş yaşında olduğunu kabul edersek bu hocalık görevinin üç yıl kadar sürdüğü görülüyor.

Mevlana’nı ailesi Belh'ten göçünce Seyyid Burhâneddin Tirmiz'e yerleşiyor.

“Açlık Tanrı’nın yer yüzündeki yemeğidir” düsturundan hareket eden Burhanettin Hazretleri riyâzete yani oruca çok önem veriyor. Tasavvufu, bütün ilimlerin zirvesi ve gerçek ilimi sayıyor.

MEVLANA SEYYİD BURHANEDDİN’İN İMTİHANINDA

Mevlânâ, babası vefat ettiğinde henüz 24 yaşlarındadır. Babasının yerine geçmesi uygun görülünce ilk derslerini vermeye başlıyor. İşte bugünlerde Seyyid Burhâneddin 19 yıl aradan sonra 1232 yılında yine manevi bir görevle Mevlana’nın yardımına koşuyor. İlk işi Mevlana’yı imtihana sokmak oluyor.  Onun kitâbî ilimlerde ileri seviyede olduğunu görüyor ve şunları söylüyor: “Din ilimlerinin hepsinde babandan bile ileri geçmişsin. Lâkin muhterem baban hem kal (söz) ilminde kemal derecesinde idi, hem de hâl ilmine gerçekten vâkıftı. İstiyorum ki hâl ilmine de sahip olasın. Şeyhimden bana erişen o mânâyı sen benden elde edesin. Böylece zâhiren ve bâtınen babanın vârisi, onun tıpkısı olasın." 

MEVLANA O’NUN MÜRİDİ OLUYOR

Seyyid Burhâneddin ile Mevlânâ'nın bu mânâdaki berâberlikleri dokuz yıl sürüyor. Seyyid onu, tasavvufun riyâzet safhasına yöneltiyor. Mevlânâ'nın tasavvuf konusunda aile ortamından kaynaklanan bir bikrimi elbette vardı. Ancak bunlar henüz "ilim" safhasındaydı; hal safhasına ulaşmamıştı. İşte hocası onu bu noktaya yönlendirdi. Önce riyâzet, mücâhede ve zühd ağırlıklı bir eğitim uyguladı. Bu eğitimin en belirgin ve yoğun olanlarında biri meşhurdur: Celâleddin'in, Seyyid'in nezâretinde ard arda üç erbain çıkardığı bilinmektedir. Toplam 120 gün süren bu eğitim süreci oldukça ağır ve zordur. Pek az bir yiyecekle bir halvethânede ibâdet, tefekkür ve tezekkürle meşgul olmak şeklinde icrâ edilir. Sonunda nefsin arındırılması ve rûhî-mânevî gelişme beklenir.

İşte bu safhada insanın derûnî yönünün, varlığa âit bütün vehimlerden birer birer boşalması söz konusudur. Onların yerine "hakîkat" dolmaya başlayacaktır. Boşalmadan dolmak yoktur. Dünyasından boşalmayan kalbe ukbâ dolmadığı söyleniyor. Malum Tasavvufta mânevî eğitim usta-çırak ilişkisini gerektiriyor. 

MEVLANA KAYSERİ’DE 

Mevlânâ'nın Seyyid Burhâneddin nezâretinde erbain çıkarmalarının, Kayseri'de olduğu kaydediliyor. Bu üç halvetin sonunda Mevlânâ'ya şöyle der: "Bütün ilimlerde eşi benzeri bulunmayan bir kimse oldun. Haydi yürü, insanların rûhunu tâze bir hayat ve hesapsız rahmete garket; bu sûret âleminin ölülerini kendi mânâ ve aşkınla dirilt." 
Mevlânâ ile Seyyid Burhâneddinîn'in bu uzun berâberliklerinin hayli verimli geçtiği görünüyor. Çocuklukta hocası, daha sonra mürşidi mevkiindeki Burhâneddin'le çok verimli bir dönem geçiriyorlar. Seyyid Burhâneddin’in çok dirayetli bir mürşid olduğu biliniyor. Mevlânâ Celaleddin, onun rehberliğinde, nefis mücâdelesi ve rûhî-mânevî olgunlaşmanın önemli bir merhalesini başarıyla aşıyor. İlmî birikimi yanında bilhassa öğrendiklerini usulünce uygulaması sonucu, ilâhî mevhibeye kavuşuyor.

Ulaştığı mânevî seviyenin tezâhürleri ve meyveleri ise bir sonraki safhada, Şems'le olan berâberliklerinden sonra ortaya çıkıyor.

Vazîfesini tamamlandığını düşünen Seyyid Burhâneddin Kayseri'ye gitmek ve artık orada kalmak için izin ister.

Zaten Seyyidin Kayseri, Anadolu'ya geldiğinde ilk durağı oluyor.

Seyyid o günlerde şehrin ileri gelenlerinden ilgi ve saygı görüyor ve Kayseri'yi çok seviyor. Seyyid Burhâneddin 1241 yılında Kayseri'de vefat ediyor.

MEVLANA HOCASI İÇİN BEŞ YIL YAS TUTUYOR

Mevlânâ Kayseri'ye giderek şeyhinin kabrini ziyâretten sonra onun kitaplarını alıp Konya'ya dönüyor. Sultan Veled'in anlattığına göre beş yıl üzüntü içinde yaşıyor. Mevlânâ sonraları Mesnevî'sinde  şöyle diyecektir: "Piş, ol da bozulmadan kurtul. Yürü Burhân-ı Muhakkık gibi nur ol. Kendinden kurtuldun mu tamamıyla Burhan olursun. Kul yok oldu mu sultan kesilirsin." Bu sözleriyle sanki Seyyid'in eğitimi sonunda kendisinin de ulaştığı sonucu anlatır gibidir.
Kayserili Mevlevi şeyhi Ahmed Remzi Dede şöyle diyor: "Hilâfetimizde Sultânü'l-Ulemâ  Efendimiz'den sonra Seyyid Burhâneddin Muhakkık-ı Tirmizî Efendimiz yâdedilip, Cenâb-ı Pîr Efendimiz Hz. Burhâneddin'den müstahlef gösterilmiştir." 

Ahmed Avni (Konuk) Bey'e göre ise: "Cenâb-ı Mevlânâ Efendimiz'in pîr-i telkinleri Seyyid Burhâneddin Muhakk-ı Tirmizî hazretleri olup, Şems-i Tebrîzî Efendimiz ise ashâb-ı sohbetleridir." 

Mevlânâ'nın Seyyid Burhâneddin nezaretinde çeşitli riyâzet uygulamaları yaptığı ve bir defasında peşpeşe üç halvet çıkardığı bilinmektedir. 

Mevlevîlilteki 1001 günlük "çile" eğitimi Mevlânâ'nın hayâtındaki bu uygulamalarla irtibatlandırılmak istenir. Mevlevî büyükleri "bin bir" sayısının Mevlânâ'nın bütün hayâtı boyunca yaptığı halvet ve îtikâfların toplamı olduğunu ileri sürmüşlerdir.

Mevlânâ'nın Seyyid Burhaneddin nezaretinde uyguladığı üç halvet ile daha sonra Mevlevî âsitânelerinde yapılan 1001 günlük "çile", benzer sonuçlara ulaştırmakla birlikte uygulamaları farklı oluyor.

Gazeteilksayfa.com