İnsani ve ahlaki değerler

Milletlerin gelişmişlik ölçüleri farklı olduğu gibi, gelişmeleri sonunda vardıkları yer de birbirinden farklıdır. Değerler, kıymet hükümleridir. Toplumsal yapının, cemiyet olmanın temel taşları, hayat tohumlarıdır. İnanç nüveleri ve sosyal normlardır. İçlerinde hayat iksiri taşıyan kıymet hükümleri, aynı zamanda toplumların gelişmesinin, ileri gitmesinin veya geri kalmasının sebepleridir. İnsanlar yaşama gücünü bu esaslardan alır, ideallerini, amaçlarını ve hedeflerini bu değerlerden çıkarırlar. Hayatımız değerlerimize göre şekillendiği gibi insan gerektiğinde hayatını bu değerlere hasreder, hatta feda eder. Kıymet hükümlerini bilmek gerekir ama onları tek tek bilmek yetmez. Bir dine, felsefeye veya kültüre ait değerler birbirleriyle uyumlu, tamamlayıcı ve destekleyici bir bütün oluştururlar. İnsan hayatının belli alanlarına ancak birlikte anlam yükleyebilir, öncelikleri tayin ederler.

Onun için kıymet hükümlerini birbirleriyle ilişkili ve bir sistem içinde anlamak gerekir. Kıymet hükümlerinden, geldikleri halleriyle, yani sadece onları tekrarlayarak yararlanabiliriz ama sosyal değerler bu yolla giderek insan üzerindeki etkisini yitirir, faydası azalır. Zira değerler birer cevherdir, hayat cevheri taşıyan tohumlardır. Onları çekirdek gibi, badem gibi yiyebiliriz, ama ekerek, işleyerek, değer katarak daha iyi faydalanırız. Onun için insani değerleri alıp çimlendirmek, filizlendirmek ve yetiştirip meyvelerinden yararlanmakla daha verimli bir yol seçmiş oluruz. Bir hayat sistemi, yaşam tarzı, düzen, nizam ve denge kurmak, ancak birbirleriyle uyum içinde olan değerlerle mümkündür.

Değerlerden beklenen insani ve ahlâki olmaları, herkesin iyiliğine ve insanlığın mümkün olan en geniş kesiminin yararına olmalarıdır. Hatta insanın dünyasını kuşatan havanın, suyun, toprağın ve her canlının varlığını ve yaratılış amacını korumalarıdır. Öyle ki değerler, toplumun insani yoldan gelişmesine, sorunlarını çözmesine ve insanların huzur bulmasına sebep ve yardımcı olsunlar. Kıymet hükümlerini idrak etmeden yaşamak, insanı hayatın manasından gafil ve erdemli bir hayatın dışında tutar.