Ulus’un incisi: Bu cami İslam mimarisinin göz bebeği

Ankara’nın ilk camisi olan Sultan Alaeddin Camii’yi tanıtttığımız “Ankara’daki Türk mimarisinin temel taşı: Başkentin tarihi binaları bu eserden ilham aldı” haberimizin ardından ‘Başkentin Değerleri’ serimize devam ediyoruz. Bu hafta Anafartalar Caddesi üzerinde yaklaşık 350 senedir dimdik ayakta duran Zincirli Camii’ne odaklanacağız.

Zincirli Camii İslam mimarisi içindeki gelişim sürecinin önemli bir örneği olarak kabul edilmektedir. 17. yüzyılın ikinci yarısında dönemin Şeyhülislamı Ankaravi Mehmet Emin Efendi tarafından yaptırıldığı düşünülen eser, plan olarak ilk cami tasarılarına benzemektedir. Döneminin diğer selatin camileri kadar gösterişli olmasa da ait olduğu kültürün süsleme özelliklerini büyük bir titizlikle yansıtmaktadır. İslam mimarisi ve süsleme sanatları üzerine yapılan araştırmalarda önemli bir tarihsel kaynak olarak kabul edilmektedir. Cami, geçmişten günümüze taşıdığı estetik ve kültürel miras ile İslam sanatının zenginliğini gözler önüne sermektedir.

DÖNEMİNDEN AYRILAN ÜSLUP

Caminin dış cephesindeki tuğla süslemeleri ile iç mekanındaki ahşap, alçı ve kalem işi göz önüne alındığında, eserin farklı dönemlerin sanat zevkini yansıttığı görülmektedir. Kullanılan malzemeler, desenler, renk tercihleri ve üslup farklılıkları İslam sanatının tarihçesini anlamamıza yardımcı olmaktadır.
Yapının en çarpıcı özelliklerinden birisi, cami içindeki süslemeler ve özellikle mihrap yazılarının karakteri, formu ve estetik özellikleridir. Detaylar incelendiğinde Zincirli Camii'nin Osmanlı döneminde inşa edilmiş olmasına rağmen, Anadolu Selçuklu sanatının izlerini taşıdığı görülmektedir. 17. yüzyıl ile Anadolu Selçukluları dönemi arasındaki uzun zaman dilimine rağmen eserin 13. yüzyıl sanat anlayışını sürdürmesi oldukça etkileyicidir.

DIŞ CEPHE

Dış cephe süslemeleri ahşap işçiliği ve tuğla süslemeleri ile göz kamaştırmaktadır. Zincirli Camii, tarihi camilerde görülen süsleme unsurlarının farklı tekniklerini bünyesinde barındırmasıyla sanat tarihçilerinin dikkatini çekmektedir. Eser mimari açıdan Hacı Bayram-ı Veli Camii'ne benzemektedir. Caminin duvarları tuğla ile kaplanmış, minaresi kesme taştan kaideye sahip olup gövdesi tuğladan yapılmıştır.
Yapı, Anadolu Selçuklu döneminin simgesel süslemelerinden biri olarak kabul edilen çini sanatından izler taşır. İç kısmındaki çini mozaikleri bu sanatın güzelliklerini yansıtır.

MİNBER

Camilerde süsleme unsurları genellikle taş üzerinde görülse de Zincirli Camii gibi nadir örneklerde ahşap üzerinde de sanat izleri bulunur. Ahşap süslemelerin öne çıkan tekniği "kündekari," ahşap çıtalara açılan kanallar kullanılarak yapılan geçme sanatını ifade eder. Eserin iç kısmındaki minber karanfil, lale, erik çiçekleri ve gül motifleriyle süslenmiş ve renkleri canlandırılmıştır. Minberin kündekari işçiliği sade ve estetik bir dengeyi yansıtır.

MİHRAP VE TAVAN

Mihrap alçı işçiliği ile bezenmiş ve Rumi motifler içeren tepeliklerle süslenmiştir. Mihrabın dış bordüründe Kelime-i Tevhid yazısının sülüs formda işlenişi dikkat çekerken, iç bordürdeki rumi ve kıvrık dal motifleri Selçuklu hat sanatının izlerini taşır.

Yapının tavanı geometrik formlar ve bitkisel kalemişi süslemeler ile zenginleştirilmiş göz alıcı bir atmosfer sunar. Hatayi ve penç motifleri minberdeki çiçek motifleriyle tavan göbeğinde tekrar eder.

Not: Bu yazının kaleme alınma sürecinde, Dr. Öğretim Üyesi Özgür Çetintaş’ın “ANKARA ZİNCİRLİ CAMİİ YAZI VE SÜSLEME ÖZELLİKLERİNİN İNCELENMESİ” adlı makalesinden faydalanılmıştır.

Mikail Karaman/ www.gazeteilksayfa.com