Türklerde ilk anayasayı kim yazdı? Bilge kağan kimdir?

Göktürklerin en kudretli devlet adamı Bilge Kağan’ın hayatını sizler için derledik… 

Türklerde ilk anayasayı kim yazdı? Bilge kağan kimdir, hangi dönem yaşadı, Göktürk Devleti’ni nasıl idare etti, sınırları nasıl genişletti, adına dikilen Abide’de ne yazmaktadır? Orhun Abidelerinin özelliği nedir?

İşte cevabı:  

Bilge Kağan, beş bin yıllık kadim Türk Medeniyetinin en önemli devlet adamlarından biridir. 683 yılında Çuğay-Kuz Dağı’nın yakınlarında doğmuş, Babası Göktürk Devleti’ni yeniden kuranlardan olan İlteriş Kutluğ Kağan, annesi ise İlbige Hatun’dur. Henüz 8 yaşındayken 691 yılında babasını kaybetmiş ve amcası Kapgan Kağan’ın yanında büyümüştür. Belli bir eğitimden geçtikten sonra amcası ile seferlere çıkmıştır. Savaşlarda kazandığı başarılar sayesinde güçlü bir konuma gelmiştir. Amcası öldükten sonra, devletin başına geçmiştir. Kardeşi Kül Tigin’i orduların başına getirmiş, tecrübeli devlet adamı Tonyukuk’u da baş danışman (vezir) yapmıştır. Bilge Kağan, kardeşi Kül Tigin ve vezir Tonyukuk’un yardımı ile devlete yapılan isyanları bastırarak; Basmil, Karluk, Kırgız ve Türgeşleri egemenliği altına almış, halkı bir araya toplayıp 30 aşirete birden hükmetmeyi başarmıştır.

DEVLETİN SINIRLARINI GENİŞLETTİ

Bilge Kağan’ın hükümdarlığı süresince Göktürk Devleti’nin sınırları Çin’in Şan-Tung ovasından, iç Asya’da Karaser bölgesine, kuzeyde Bayırku sahasından Ani Irmağı havalisi ve Batı Demir Kapı’ya kadar genişlemiştir. (Ceyhun Irmağı’nın yakınında Semerkand- Belh yoluna kadar.) Bilge Kağan döneminde, Çin topraklarında birçok şehri boyunduruğu altına almıştır. Bilge Kağan’ın en büyük hayali Türkleri yerleşik hayata geçirmek idi fakat Tonyukuk’un “Çin surlarla çevrili bir yer, yenilirsek tutsakları oluruz” diyerek riskleri anlatmış ve Bilge Kağan’ı bu isteğinden vazgeçirmiştir. Vezir Tonyukuk ve Kül Tigin ölümünden sonra ülkeyi tek başına yönetmiştir. Bilge Kağan 734 yılında zehirlenerek öldürülmüştür.

BİLGE KAĞAN YAZITI

Göktürk yazıtlarından biridir. Bilge Kağan Yazıtı (Kitabesi), Moğolistan’da Orhon Irmağı yakınlarındadır. Bilge Kağan yazıtlarıyla, Kül Tigin Yazıtı arasındaki uzaklık 1 km’dir. İskandinav runik harflere benzeyen Köktürk yazısıyla yazılmıştır. Bilge Kağan anıtı ünlü Göktürk Hakanı Bilge Kağan adına dikilmiş ve onun kendi ağzından yazılmıştır. Devletin nasıl büyüdüğü ve Kül Tigin’in ölümünden sonraki olaylar anlatılmaktadır.

Bilge Kağan Abidesinde bugünkü dille şöyle

denmektedir:

ÜSTTE GÖK ÇÖKMEDİKÇE, ALTTA YER DELİNMEDİKÇE…

Türk Oğuz Beyleri, işitin! Üstte gök çökmedikçe, altta yer delinmedikçe, ilini töreni kim bozabilir. Ey Türk Milleti! Kendine dön. Seni yükseltmiş Bilge Kağanı’na, hür ve müstakil ülkene karşı hatâ ettin, kötü duruma düşürdün.
Milletin adı, sanı yok olmasın diye, Türk milleti için gece uyumadım, gündüz oturmadım. Kardeşim Kül Tigin ve iki Şad ile ölesiyle bitesiye çalıştım...

TÜRK’TEN KÖLE OLMAZ

Bilge Kağan yazıtları aynı zamanda Türklerin ilk yazılı anayasası kabul edilir. Bu yasalarda şu ilkeler öne çıkmaktadır: Türk’ten köle olmaz. İki Türk, tek düşmana saldırmaz. Yalan söylemek yasaktır. Aman dileyene el kaldırılmaz. Kadın ve çocuğa vurulmaz, esir edilmez. Bunlara riayetsizliğin cezası ölümdür. Türk yurdunda yoksulluk o kadar azalsın ki fakirlik suç sayılsın. 

BİLGE KAĞAN’IN TARİHE GEÇEN SÖZLERİ:

Akıl süsü dil, dil süsü sözdür. İnsanın süsü yüz, yüzün süsü gözdür. Bir bak tarihe, Türk’e baş kaldıranların sonu ne olmuş! Bu düşünceleri at kafandan. Bütün boylar ayaklandı. Böylesine kenetlendikten sonra kim Türk’le başa çıkabilir. Ötüken ormanında yabancılar yok. Ötüken’den daha iyi yer de yok. İl tutuncak yer Ötüken ormanlarıdır. Anam hatun, büyük anaların, ablalarım, gelinlerim, prenseslerim cariye olacaktı, ölenler yolda kalacaktı, Kül Tigin karargahı vermedi. O olmasa idi hepiniz ölecektiniz. Doğuda gündoğusuna, batıda günbatısına, kuzeyde gece ortasına kadar olan yerler içinde yaşayan milletler hep bana bağlıdır. Ey Türk Milleti! Sen aç olunca tokluk nedir bilmezsin, fakat tok oluncada açlık nedir düşünmezsin! Üstte mavi gök çökmedikçe, altta yağız yer delinmedikçe Türk Milleti, ilini, töreni kim bozabilir? Türk Milleti, kendine gel, aklını başına devşir! Küçük kardeşim Kül Tigin öldü, görür gözüm görmez oldu, bilir bilgim bilmez oldu. Zamanın takdiri Tanrı’nındır. Kişi oğlu ölmek için yaratılmıştır.

ORHUN ABİDELERİNİN ÖZELLİĞİ VE ANA TEMASI

Orhun Abidelerinin yazıldığı Göktürk alfabesi 38 harflidir. Türklerin milli alfabesi olan bu yazı sisteminde 4 sesli, 9 birleşik, 25 de sessiz harf bulunmaktadır. Kelimeler birbirinden iki noktayla ayrılır. Türklerin İslam dinini kabulünden önce yazılan Orhun Abideleri, muhteva olarak Türk Tarihi ve kültürü bakımından önemlidir. Abidelerde; Türklerin yabancıların siyasetine alet olduğu zamanlarda bozulduğu, devlet kademelerinde bilgili ve ehil olmayan kadronun iş başına getirildiği zaman idare mekanizmasının iyi çalışmayıp, ahalide hoşnutsuzluk görüldüğü, yabancı kültürünün Türk birliğini zedeleyip, şahsiyetini kaybettirdiği, hitabet sanatına uygun bir anlatımla verilmiştir. Türk milletinin en zor şartlarda bile içinden kuvvetli şahsiyetler çıkıp, ülkeyi kurtarıp, devleti yeniden kurup, güçlendirdiği anlatılan abidelerde, devlet tecrübesi yanında Türklüğün, istiklal fikrine yer verilmiştir. 

Gazeteilksayfa.com