Türkiye'nin yeni sistemi

Yeni sistemin temelini teşkil eden 10 Aralık 2016 tarihli Anayasa Değişikliği Teklifi, on gün sonra 20 Aralık 2016'da TBMM Anayasa Komisyonu'na geldi. Dokuz gün süren görüşmelerin ardından kabul edilerek TBMM Genel Kurulu'na gönderilen değişiklik, anayasa değişikliği teklifi 339 oyla kabul edilerek, 21 Ocak 2017'de yasalaştı. Anayasa Değişikliği kanunu, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın onayının ardından 11 Şubat 2017'de Resmi Gazete'de yayınlanan halkoylamasına sunuldu. Halkımız, 16 Nisan 2017 günü sandık başına giderek, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi'ni öngören kanunu, yüzde 48,5 'Hayır' oyuna karşın; yüzde 51,5 'Evet' oyuyla kabul etti. Böylece, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi resmen Türkiye Cumhuriyeti'nin yeni hükümet sistemi oldu. Peki, bugün yürürlüğe giren mevcut Anayasa değişliği ile neler değişecek? Yeni sistemin getirdiği değişiklileri sizler için derledik.

YENİ SİSTEMDE CUMHURBAŞKANI

Yeni sisteme göre; Cumhurbaşkanı ve Parlamento seçimleri birlikte yapılacak ve sonrasında Cumhurbaşkanı hükümeti kuracak. 5 yıl süreyle ülke yönetimi ona ve ekibine emanet edilecek. Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi ile Başbakanlık ve Bakanlar Kurulu yerini Cumhurbaşkanlığı, cumhurbaşkanı yardımcılıkları ile bakanlıklara bırakacak.  
Yeni sistemde Cumhurbaşkanı neler yapabilecek: Yeni değişikliğine göre Cumhurbaşkanı, yardımcılarıyla birlikte bakanlarını seçiyor. Her yıl bütçe kanunu hazırlayacak. Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi çıkarabilecek. Ancak kararname kanunların üzerinde olamayacak; OHAL ilan edebilir. 
Savaş, seferberlik veya olağanüstü hallerde, milletlerarası hukuktan doğan yükümlülükler ihlal edilmemek kaydıyla, durumun gerektirdiği ölçüde temel hak ve hürriyetlerin kullanılması kısmen veya tamamen durdurulabilir veya bunlar için Anayasada öngörülen güvencelere aykırı tedbirler alınabilir.

Yeni sistemde Cumhurbaşkanı sistemde yapamayacakları: Cumhurbaşkanı'nın Meclis'i fesih yetkisi yok. Hem Meclis'in hem de Cumhurbaşkanı'nın seçimleri yenilenme yetkisi var. Bu durumda, sadece milletvekilleri için değil Cumhurbaşkanı için de yeni seçim yapılır. Cumhurbaşkanı yeni sistemde kanun çıkaramıyor. Çıkaracağı kanun hükmünde kararnamelerin de temel hak ve özgürlüklerle ilgisinin bulunmaması gerekiyor.
Cumhurbaşkanı'nın cezai sorumluluğu: Yeni sistemle Cumhurbaşkanı'na cezai sorumluluk da geliyor. Eskiden sadece vatana ihanetle yargılanabilen Cumhurbaşkanı, yeni düzenleme ile bu suç dışındaki suçlardan yargılanabilir. 360 milletvekili oyu ile hakkında soruşturma açılabilir. Soruşturma açılan Cumhurbaşkanı seçim kararı alamaz. Bir kişi en fazla iki dönem Cumhurbaşkanı seçilebilir.

Cumhurbaşkanı Yardımcıları ve Bakanların cezai sorumluluğu: Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar, Cumhurbaşkanına karşı sorumludur. Görevleri ile ilgili suç işledikleri iddiasıyla 301 milletvekilinin verdiği önergeyle soruşturma açılması istenebilir. Meclis, önergeyi en geç bir ay içinde görüşür ve üye tamsayısının beşte üçünün gizli oyuyla soruşturma açılmasına karar verebilir. 
Devlet Denetleme Kurulunun işleyişi, üyelerinin görev süresi ve diğer özlük işleri, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile düzenlenir.

Başkomutanlık ve Genelkurmay Başkanlığı: Milli güvenliğin sağlanmasından ve Silahlı Kuvvetlerin yurt savunmasına hazırlanmasından, Türkiye Büyük Millet Meclisine karşı, Cumhurbaşkanı sorumludur. Cumhurbaşkanınca atanan Genelkurmay Başkanı; Silahlı Kuvvetlerin komutanı olup, savaşta Başkomutanlık görevlerini Cumhurbaşkanlığı namına yerine getirir.

Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu: Cumhurbaşkanının görevlendireceği bakana bağlı; Atatürk Araştırma Merkezi, Türk Dil Kurumu, Türk Tarih Kurumu ve Atatürk Kültür Merkezinden oluşan, kamu tüzel kişiliğine sahip "Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu" kurulur.
Devlet Denetleme Kurulu: Cumhurbaşkanının isteği üzerine, tüm kamu kurum ve kuruluşlarında ve sermayesinin yarısından fazlasına bu kurum ve kuruluşların katıldığı her türlü kuruluşta, kamu kurumu niteliğinde olan meslek kuruluşlarında, her düzeydeki işçi ve işveren meslek kuruluşlarında, kamuya yararlı derneklerle vakıflarda, her türlü idari soruşturma, inceleme, araştırma ve denetlemeleri yapar. Yargı organları, kurulun görev alanı dışındadır. 

YENİ SİSTEMDE MGK

Millî Güvenlik Kurulu (MGK); Cumhurbaşkanının başkanlığında, Cumhurbaşkanı yardımcıları, Adalet, Millî Savunma, İçişleri, Dışişleri Bakanları, Genelkurmay Başkanı, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri komutanlarından kurulur. Kurulun gündemi; Cumhurbaşkanı yardımcıları ve Genelkurmay Başkanının önerileri dikkate alınarak Cumhurbaşkanınca düzenlenir.

CUMHURBAŞKANI ADAYLIK VE SEÇİM SÜRECİ

Cumhurbaşkanı, kırk yaşını doldurmuş, yüksek öğrenim yapmış, milletvekili seçilme yeterliliğine sahip, Türk vatandaşları arasından, doğrudan halk tarafından seçilir. Cumhurbaşkanlığına, siyasi parti grupları, en son yapılan genel seçimlerde toplam geçerli oyların tek başına veya birlikte en az yüzde beşini almış olan siyasi partiler ile en az yüz bin seçmen aday gösterebilir. Genel oyla yapılacak seçimde, geçerli oyların salt çoğunluğunu alan aday Cumhurbaşkanı seçilir. İlk oylamada bu çoğunluk sağlanamazsa, bu oylamayı izleyen ikinci pazar günü ikinci oylama yapılır. Bu oylamaya, ilk oylamada en çok oy almış iki aday katılır ve geçerli oyların çoğunluğunu alan aday Cumhurbaşkanı seçilir. İkinci oylamaya katılmaya hak kazanan adaylardan birinin herhangi bir nedenle seçime katılmaması halinde; ikinci oylama, boşalan adaylığın birinci oylamadaki sıraya göre ikame edilmesi suretiyle yapılır. İkinci oylamaya tek adayın kalması halinde, bu oylama referandum şeklinde yapılır. Aday, geçerli oyların salt çoğunluğunu aldığı takdirde Cumhurbaşkanı seçilir.

CUMHURBAŞKANLIĞI KARARNAMESİ

Cumhurbaşkanı, yürütme yetkisine ilişkin konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabilir. Temel haklar, kişi hakları ve ödevleriyle siyasi haklar ve ödevler Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile düzenlenemez. Anayasada kanunla düzenlenmesi öngörülen konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamaz. Kanunda açıkça düzenlenen konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamaz. Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile kanunlarda farklı hükümler bulunması halinde kanun hükümleri uygulanır. Türkiye Büyük Millet Meclisinin aynı konuda kanun çıkarması durumunda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi hükümsüz hale gelir.
Cumhurbaşkanı, kanunların uygulanmasını sağlamak üzere ve bunlara aykırı olmamak şartıyla, yönetmelikler çıkarabilir. Kararnameler ve yönetmelikler, yayımdan sonraki bir tarih belirlenmemişse Resmi Gazetede yayımlandıkları gün yürürlüğe girer. Cumhurbaşkanı ayrıca Anayasada ve kanunlarda verilen seçme ve atama görevleri ile diğer görevleri yerine getirir ve yetkileri kullanır.

YENİ SİSTEMDE YÖNETMELİKLER

Cumhurbaşkanı, bakanlıklar ve kamu tüzelkişileri, kendi görev alanlarını ilgilendiren kanunların ve Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin uygulanmasını sağlamak üzere ve bunlara aykırı olmamak şartıyla, yönetmelikler çıkarabilirler. 

Yeni Sistemde Meclis

Yeni sistemde Türkiye Büyük Millet Meclisi, 600 milletvekilliden oluşacak..Eskiden, 'yükümlü olduğu askerlik hizmetini yapmamış olanlar' ibaresi 'askerlikle ilişiği olanlar' şeklinde değiştirildi. 

Yasa yapımında değişiklik: Yeni sistemle yasaların yapılma şekli de değişime gidecek. Eski sistemde bakanlıklarda hazırlanan tasarılar başbakanlık tarafından TBMM başkanlığına sunuluyor, ilgili komisyon ve TBMM genel kurulunda görüşüldükten sonra da yasalaşıyordu. Yeni sistemde başbakanlık olmayacağı için cumhurbaşkanlığı tarafından hazırlanan tasarı yerine teklif TBMM başkanlığına sunulacak ve yine aynı şekilde komisyon ve genel kurulda görüşüldükten sonra yasalaşacak. Yeni sistemde anayasa değişikliğinin 600 sandalyeli yeni Meclis’te referanduma sunularak yapılması için 360, referandumsuz yapılması için 400 oy gerekiyor.
Yeni sistemde TBMM'nin yapamayacakları: Değişiklikle, anayasada yer alan 'Bakanlar Kurulunu ve bakanları denetlemek; Bakanlar Kuruluna belli konularda kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisi vermek' ifadesi çıkarıldı. Çünkü, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi ile bakanlar, aynı zamanda milletvekili olamayacağı için; yeni dönemde TBMM'nin bilgi edinme ve denetim yolları da değişti. Buna göre; Meclis gensoru ve Meclis soruşturması yetkisi olmayacak. Yeni sistemde TBMM'nin bilgi edinme ve denetim yolları meclis araştırması, genel görüşme, meclis soruşturması, yazılı soru olarak belirlendi. 

Uğur DUYAN/HABERVAKTİM