Trablusgarp Savaşı'nın bilinmeyenleri ortaya çıktı! İşte o günlük...

Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi'nden İsmail Sabah'ın 1 yıllık çalışma ile deşifre ettiği Çanakkale şehitlerinden Topçu Yüzbaşı Ali Haydar Efendi'nin günlüğü, ortaya çıktı.

Trablusgarp Savaşına ilişkin bilinmeyen yönlen Ali Haydar Efendi'nin günlüğüyle ortaya çıktı. Yaklaşık 1 yıl boyunca tutulan günlük, Ali Haydar Efendi ile beraberindeki askerlerin Trablus cephesine gitmeden yaşadıkları ve Libya'ya ulaştıktan sonra İtalya birliklerine karşı yerel halk ile birlikte verilen mücadeleye ilişkin bilgiler içeriyor.

Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Öğretim Görevlisi İsmail Sabah, Çanakkale Savaşları'nda şehit düşen Topçu Yüzbaşı Ali Haydar Efendi'nin, 1 Ocak 1912'den 13 Kasım 1912'e kadar Trablusgarp Savaşı sırasında yazdığı günlüğü deşifre etti. Günlük aynı zamanda savaşın arka planını ortaya çıkardı.

'300 GÜNÜN ÜZERİNDE BİR GÜNLÜK TUTMUŞ'

Günlüğün eski Türkçe olarak kaleme alınmış olduğu için okunması noktasında kendisinden yardım istendiğini belirten Sabah, "Defteri ilk okuduğumuz zamana kadar bunun ne olduğu bilinmiyordu. Bu günlüğü incelemeye başladığımızda 'Acilat', 'Zaviye', 'Zuvara' gibi yer isimlerini okuduktan sonra dedik ki; 'Bu Trablusgarp Savaşı'nı anlatıyor'. Haydar Efendi, bir Çanakkale şehidi olmasına rağmen bu günlük bize daha eski Trablusgarp Savaşı'nı anlattığını fark ettik. Bunun üzerine günlüğü teslim aldım. Bir seneyi geçen bir süre zarfında, bu günlüğün tercümesini gerçekleştirdik. Ali Haydar Efendi, 1 Ocak 1912'den 13 Kasım 1912 tarihine kadar, 300 günün üzerinde bir günlük tutmuş. Bu günlüğe baktığımız zaman aslında Trablusgarp Savaşı'nın pek de ışık tutulmayan, anlatılmayan bir yönünü anlattığını fark ettik" ifadelerine yer verdi.

Sabah, "Çünkü biliyoruz ki, Trablusgarp literatüründe genellikle Derne, Tobruk, Bingazi, Enver Paşa ve Mustafa Kemal Atatürk'ün genellikle çarpıştığı safhaların ya da bölümlerin anlatıldığını biliyoruz. Fakat Ali Haydar Efendi, Trablus Cephesi'nde Albay Neşet komutasındaki bölümde savaşa katılıyor. Bizim için kıymetli kılan özelliklerinden biri de kendisi bir topçu subay olmasına rağmen, Ali Haydar Efendi'yi oradaki yerel aşiretlere Osmanlı tarafından gönderilen paraların dağıtımında görevlendiriyorlar" diye konuştu.

İTALYANLARDAN OSMANLI ASKERLERİNE SORGU

O dönemde Akdeniz'de İtalyan donanmasının üstünlüğü olduğu için Osmanlı askerlerinin deniz yolu ile Libya'ya ulaşamadıklarını kaydeden Sabah, Özellikle biliyoruz ki mesela Atatürk, Libya'ya, Mısır tarafından girerken; Ali Haydar Efendi ve beraberindeki heyetin önce trenle Avrupa üzerinden Paris'e, Paris'ten Marsilya'ya ve oradan gemi ile Tunus'a geçtiklerini görüyoruz.

Hatta bu ilk geçiş esnasında İtalyan 'Agordat' isimli savaş gemisinin Fransızların 'Manuba' isimli yolcu gemisini durdurduğunu, içerisinde Osmanlı askeri olduğu şüphesiyle Ali Haydar Efendi ve ekibinin esir alındığını, Sardunya Adası'na çıkarıldığını, sorgu günlerini, Fransa hükümetinin İtalya'nın hükümetine yoğun baskıların sonucunda esaretten kurtulup, tekrardan Fransa'ya döndüklerini günlükten öğreniyoruz. Bunun üzerine vazgeçmeyip, tekrardan bir deniz yolculuğuyla Tunus'a geçip, Libya'ya o şekilde geçtiklerini görüyoruz. İçerisinde 318 günü anlatan bir günlükten bahsediyoruz. İçerisinde Trablusgarp Savaşı'na ait o kadar güzel, o kadar kıymetli detaylar var ki bir belgeseli çekilecek olsa seri olabilecek bir içeriğe sahip" diye konuştu.