Levent Eraslan: Zeytin Dalı Harekâtı'nda sosyal medya ana akım medyayı manipüle ediyor

Sosyal medya ve sosyal iletişim üzerine yaptığı araştırmalar ile tanınan sosyolog Doç. Dr. Levent Eraslan, 'Afrin Operasyonu' ile başlatılan algı operasyonlarını gazetemize değerlendirdi. Eraslan, sosyal medya teröristlerinin, Türk Silahlı Kuvvetleri'nin Afrin'e  başarı ile ilerledikçe, algı operasyonlarının artığını; kahraman ordunun Membiç'e yürümesiyle de daha da yoğunlaşacağını söyledi. Doç. Dr. Levent Eraslan ile sosyal medya üzerinden yürütülen algı operasyonlarını ve manipülasyonlarını konuştuk.

Biraz klasik bir soru olacak ama sosyal medyada algı operasyonu kavramı ve özellikleri nelerdir?
Sosyal medya araçlarını kullanarak hedef kitleyi aldatmak, yanlış yönlendirmek ve sonuç olarak toplumda infial yaratma amaçlı yapılan kriminal yönlendirmelerin bütünüdür. Psiko-sosyolojik analize dayalı bir süreçtir ve profesyonel olarak yapılır.  Basit resimlerin paylaşılması ile başlar ve daha profesyonel bir yapım sürecine doğru ilerler. Sosyal medya ağlarına dâhil olan herkes bu algı sürecine maruz kalır. Sosyal medya algı yönetiminin etik kodları yoktur ve önemli olan karmaşa yaratmaktır.  Bu yüzden dünyanın en gelişmiş istihbarat örgütleri sosyal medya üzerinden istihbaratın her türlü varyasyonunu dener. Örneğin, Küba'da 2010 yılında, Twitter’a benzeyen ZunZuneo adlı bir mikroblog sosyal medya ağı kurarak muhalif 40 binden fazla kullanıcıya erişmiş ve onları ayaklandırmaya çalışmıştır. 

ALGI ÜRETİMİ NASIL İŞLER?

Sosyal medya algı üretiminde öne çıkan diğer etkenler nelerdir?
Sosyal medya üzerinden toplumsal özelliklere, yaş ve cinsiyet farklılarına algı üretimi yapılır. Hedef kitlenin sosyal medya kullanım özellikleri, hangi sosyal ağların yoğun kullanıldığı, hangi saatlerde kullanımın arttığı gibi parametreler üzerinden yürüyen birçok yönlü ve disiplinler arası bir süreç. Örneğin kadınlar için çocuk ve hamilelik önemlidir. Bunlar çok fazla kullanılır. Gençler için gelecek kaygısıdır o minvalde algı malzemesi üretilir.  Afrin Operasyonu başlatıldığından beri dikkat ederseniz kadın ve çocuk resim-görüntülerine yükleniyorlar. Bu algı sürecinde en çok bunların kullanılması da şaşırtıcı değildir.
Bu algı süreci nasıl işler?
İçten ve dıştan gelen uyarıcıların duyumlar aracılığıyla anlamlı hale getirilmesine algı denir. Bu tanımdan hareketle algılama sürecinin uyarıcılar, duyumlar ve anlamlılık gibi aşamaları vardır ki, Sosyal medyada algı süreci de bu üç noktaya vurgu yapar: Twitter'da mesajı okuduğunda YouTube'da videoyu izlediğinde, Facebook'da iletiye baktığında bu süreçle çalışır ve bireyde algı oluşur.  
Örneğin askerliğin uzaması algı malzemesini neden dolaşıma soktular? An itibariyle askerde olan evlatlarımızın moralini bozmak için. Bunlar üstünde çalışılmış şeyler. Türkiye'nin sinir uçlarını biliyorlar. İlerleyen dönemlerde HD kalitede ses kalitesi yüksek videolar yayımlayarak,  bu algı operasyonu sürecini işletecekler. Şuan biz, sosyal medya manipülatörlerinin kullandığı en düşük malzeme ile karşı karşıyayız.  Photoshop ile oynanmış fotoğraflar ve sahte haberler ile gündemi çarpıtmak. Ancak, asıl yapmak istedikleri ilerde yapacakları manipülasyonlara uygun zemini hazırlamak. İleri de ne yapacaklar peki, sahte istatistikler yayınlanacak, sahte kahramanlar üretecekler, itibarsızlaştırma amacıyla şerefli Türk askerinin bölgede yağma yapıyorlarmış gibi sahte içerikleri dolaşıma sokacaklar.

''DUYARLILIKLAR ÜZERİNDEN HAREKET EDELER''

Bu algı yöntemini hangi teknikler ile yapıyorlar?
Benim üzerinde akademik olarak çalıştığım ve tetkik ettiğim 25 sosyal medya algı tekniği bulunmakta. Ve ne yazık ki bu konu üzerine çok çalışan kişi yok. Bu tekniklerden bazıları şunlardır;  Meşrulaştırma, meşru kaynaktan çıkmış gibi gösterme, yasa dışı gösterme, delil ve kanıtları tahrip etme, hatalı ve çelişkili içerikler yayma, magazinel kılma, bilimsel inandırıcılık, ajitasyon gibi. Savaş hukukuna uygun davranılmadığına dair haberler yayma yasadışılık algısına dönüktür. Bilimsel verileri çarpıtma örneği ise ''Afrin'e atılan bombalar 250 yıl o bölgenin ekosistemine zarar verecek''. Şeklinde verilebilir. Bu ifade baştan aşağıya yanlış ve yalan bilgidir. Ancak bilimin inandırıcılığı bağlamında çevre duyarlılığı yüksek olan insanlar bu hatalı bilgiye inandırırlar ve tahrik olabilirler. 
Bu teknikler insanların zaaflarını kullanarak herkesi içine dâhil edebilir mi?
Sosyal medya manipülasyonunda temel kural  “kuralsızlıktır”. Seni cevap vermeye, savunma yapmaya, şaşırtmaya iten her türlü eylem sosyal medyanın temel algı felsefesidir. Birine sosyal medya üzerinde iftira atarasın, o da uğraşır durur kendisini haklı çıkartmak için.

MEMBİÇ'E İLERLEDİKÇE MANİPÜLASYON ARTACAK

Manipülatörlerin sosyal medyada kullandıkları yollar nelerdir? 
En önemlisi manipüle edilen içeriği tekrarlamak, hem de çokça tekrarlamak. Periyodik aralıklarla dolaşıma sokmak, önemli günlerden önce ya da sonra içerikleri dolaşıma sokmak, Örneğin Nevruz yaklaşıyor onunla ilgi içerikler üretip dolaşıma sokulacaktır.  Uykuya almak, yani içeriği dolaşımdan çıkmış gibi göstermek, sonra yenide dolaşıma sokmak. Bir diğer yöntemleri ise, toplumsal hasiyetleri göz önünde tutarak hareket etmeleridir. Örneğin; biz 'Afrin' diyoruz onlar 'Efrin' diyerek bölge halkına yönelik alt mesajlar veriyorlar. Şimdi ABD'liler Afrin konusunda Türkiye'de halkın yüzde 99'unun destek verdiği bir operasyon karşısında geri adım atarak, 'Türkiye kendi sınırı koruyor' diyorlar ama ordumuz Membiç'e ilerledikçe manipülasyon süreci artacak. Bunu göreceğiz.

FETÖ, PKK İLE BİRLİKTE ALGI OPERASYONU YAPIYOR

Sosyal medya üzerinden yapılan algı operasyonları medyaya da açık mı?
18 ay askerlik haberinde bütün ana akım medyada bu haber yayınladı. Savunma muhabirlerinin WhatsApp grubuna bu haberi atarak, manipüle ettikleri söylendi. Şimdi herkes şapkasını önüne koyacak. Afrin sürecinde ana akım medyayı sosyal mecraları kullanarak, manipüle ettiler, kısaca medyayı oyuna getirdiler. Bunu yapabilecek güçteler. Kesinlikle önlem alınmalıdır. Ayrıca gazeteci yetiştiren iletişim fakültelerinde sosyal medya dersleri ne zamandır verilmektedir. Sosyal medya sosyolojisi, psikolojisi ve hatta felsefesi dersleri verilmemekte. Yeni medya adıyla sosyal medya bölümleri açıldı ama konvansiyonel medya sosyal medyayı anlamak yerine o alanda gazeteciği öne aldılar neredeyse     "bizim küçük çocuk" muamelesi yapıldı ve yapılmakta. Ancak son günlerdeki olaylar sosyal medyanın geleneksel medyayı ezip geçtiğini görmekteyiz.  
Bu anlattığınıza benzer örnekleri 17-25 sürecinde de gördük.
Zaten, bu ülkeye algı yönetimini FETÖ'cü hainler soktu. Ben 43 yaşındayım, ilkokul ikinci sınıftan beri siyaseti izliyorum. 10 sene öncesine kadar bu ülkede algı operasyonu, kumpas, tezgah,  nedir bilinmezdi.  Şimdi PKK ile FETÖ birlikte hareket ederek, sosyal medya algısı üretiyor. FETÖ'cü hesaplardan içerikler paylaşıyorlar, 'Suriyeli Kürtler vatanları için ölüyorlar, onlar şehit değil mi?' diyerek, insanların zihninde teröristleri nasıl bir konuma çıkartıyorlar. Son iki gündür özellikle yine FETÖ'nün Avrupa ve ABD bağlantıları ile Zeytin Dalı Operasyonun sivilleri hedef alıyormuş gibi bir hava yaratılmaktadır. Bu algı operasyonlarının arkasında PKK-YPG, DHKP-C, FETÖ, DEAŞ ve Batıdaki sözde aktivistler ve istihbarat servislerinin hain bir işbirliğinin olduğunu da unutmayınız. En az beş yabancı dilde tüm dünyaya sosyal medya üzerinden yalan ve yanlış mesajlar verilmektedir.

SOSYAL MEDYA TERÖRÜ

Size ait olan bir kavram var: Sosyal medya terörizmi ve teröristleri. Bu kavramı biraz açabilir misiniz?
Sosyal medya araçlarını kullanarak halkı infiale sürükleme, halkı manipüle etme, yönlendirme, var olan gidişi değiştirme türünden eylemlerinin hepsi bir terör eylemidir. Bu eylemleri gerçekleştiren kişilere sosyal medya teröristti diyoruz. Yaptıkları eyleme ise, sosyal medya terörizmi diyebiliriz. Bir örnekle bu durumu açıklayım; Gezi olayları sırasında ben ve eşim Tunalı Hilmi'de bir kafede oturmaktaydık. O esnada bir genç kız, Twitter'dan gelen bir mesajı okumuş, mesajda polisin Kızılay'da üç kişiyi öldürdüğü iddia ediliyor. Bu mesajı herkesin içinde yüksek sesle söyleyince, oturduğumuz pastanedeki pek çok kişi Kızılay'a gitti. Burada, yalan haberler ile insanları manipüle edildiğini, yönlendirildiğini görüyoruz. Bu, halkı kin ve nefrete sürükleme, kamu güvenliği açısından açık ve yakın bir tehlikenin ortaya çıkması halidir ki, TCK madde 216'ya göre suçtur. Ben biraz daha ileriye giderek halka dönük böylesi mesajları yayanların operatif zeminde yakalananlar ile aynı cezaya çarptırılmasını öneriyorum. 

İSTİHBARAT ÖRGÜTLERİ DE İŞİN İÇİNDE

Peki, sosyal medya üzerinden yürütülen bu operasyonların kaynakları kimlerdir?
Dünya bu tür operasyonları yürüten belli başlı istihbarat teşkilatları var. ABD, Rusya, İngiltere ve İsrail en bilinenleridir. ABD'de sosyal medya istihbaratı temelli üç yapı var: Pentagon'da var, FBI görevi gereği ülke içeresindeki sosyal medya hesaplarını takip eder, CIA dış istihbarata baktığı ülke sınırlarının dışındaki sosyal medya hesaplarının takibi onlarda, İngiltere'de MI6, İngiltere Kraliyet Polis Teşkilatı Müfettişliği ile sosyal medyayı takip ediyor. Yine İsrail bu işi çok ciddiye alıyor. Biz ise bu konuda çok geri kaldık. Ancak, bu sorunu acilen çözmemiz gerekiyor. Emniyet Genel Müdürlüğü Siber Suçlar Daire Başkanlığı bu konuda büyük emek sarf ediyor ve bu birim hem personel, hem alt yapı hem de bütçe yönünden desteklenmelidir.

ASKERLER SOSYAL MEDYA KULLANMAMALI

Askerler, sosyal medyayı kullanıyorlar ve paylaşımda da bulunuyor. Sizin bu konuda da önerileriniz var. Onu da açıklayabilir misiniz?
Ben gittiğim her yerde, askerlerimizin sosyal medyayı kullanmamasını söylüyorum hatta yalvarıyorum. Şöyle açıklayayım, iki asker yan yana bir fotoğraf çektiler. Arkalarında da dağlık bir bölge var. Fotoğraftan, bu dağlık bölgenin nerede olduğunu bulabilen programlar var. Bunu göz ardı ediyoruz. Tank ile fotoğraf çekildin paylaştın. Fotoğrafı inceleyerek, o tankın kalibresini, atış menzilini, paletlerin gücü ile erişim hızını hesaplayabilecek kişi ve programlar var. Hiç kimsenin aklına gelmiyor bunlar. Bakın ele geçirilen teröristlerin hiç birinde akıllı telefon yok, uçağı düşürülen Rus pilotun üzerinden de akılsız telefon çıktı. Akıllı telefonlarda var olan uygulamalar (application) aktif olmasa bile bireylerin konumlarını verebilmekte. 

CUMHURBAŞKANLIĞINA BAĞLI OLMALI

Türkiye'nin bu konudaki sorunu sizce nasıl çözülebilir?
Cumhurbaşkanlığımıza bağlı, 'Sosyal Medya İzleme Kurulu'nun oluşturulması gerekiyor. Bürokratik aktivasyonu sağlamak için, hızlı bir şekilde sonuç alınması, bürokrasinin yoğunluğunda bu sürecin uzamaması için direkt Cumhurbaşkanlığı'na bağlın olması lazım bu kurulun. Ak Parti milletvekili Sayın Metin Külünk beyin 30.11.2017 tarihinde TBMM'ye verdiği Yabancı Propaganda ve Dezenformasyonla Mücadele Kanun tasarısı var. Bu değerli bir çalışma ve derhal gündeme alınmalıdır. Yalnız, bu önerilerden kimse, George Orwell'ın '1984' eserindeki "Big Brother"ı gibi her şeyi gözetleyen bir yapıyı çıkartmasın. Sosyal medya terörizmini durdurmak için sosyal medyadaki zararlı unsurların engellenmesine dönük çabalardır bunlar. Bütün dünya bunu yapmaktadır. Sosyal medya istihbaratı ve analizini bilmeyen bir toplum sürekli bu alandan gelecek algı operasyonlarına maruz kalacaktır. 

Uğur DUYAN/HABERVAKTİM