Dede Korkut kimdir? Kaç yıl yaşadı? Gerçek mi efsane mi?

İsmi destanlaşan Dede Korkut’u sizler için derledik.

Dede Korkut kimdir, nerede ve hangi dönem yaşadı, türbesi nerde? Dede Korkut gerçek mi efsane mi? Yani gerçekten yaşadı mı yoksa bir efsane mi, eserleri hangi kütüphanede bulunuyor, Bahtiyar Vahapzade ve Namık Kemal Zeybek’in ilginç Dede Korkut değerlendirmesi neydi? Dede Korkut kaç yıl yaşadı?

İşte cevabı:

Dede Korkut, bozkır hayatının geleneklerini çok iyi bilen, kabile teşkilatını koruyan efsanevi bir bilgedir. Dede Korkut, Türkler'in en eski destanlarından bir olan Dede Korkut Kitabı'ndaki hikayelerin anlatıcısı ünlü ozandır.

295 YIL YAŞADI İDDİASI

Adı, tarihi kaynaklarda kimi zaman sadece ‘Korkut’, kimi zaman ‘Korkut Ata’ olarak geçer. Batı Türkçesinde ‘Dede Korkut’ olarak anılır. Velâyetnâme-i Hacı Bektâş-ı Velî'de, Oğuz padişahı Bayındır Han ve onun beylerbeyi Kazan ile birlikte anılmıştır. Dede Korkut, Bayat boyundan olup Kara Hoca'nın oğludur. 295 yıl yaşamıştır. Oğuz boyunun 9. hükümdarı İnal Sır Yavkuy 10. hükümdar Kayı İnal Han ve ondan sonraki üç Oğuz hükümdarının müşavirliğini yapmış bir bilgedir. (Reşidüddin Câmiü't Tevârih)

OZANLARIN PİRİ

Ebu'l Gazi Bahadır Han, Şecere-i Terakime adlı eserinde Dede Korkut’un Kayı boyundan olduğunu ve Abbasiler döneminde yaşadığını bildirir. Saltukname yazarı Ebül-Hayrı Rumi, Dede Korkut’un Osmanoğulları ile aynı soydan olduğunu söyledikten sonra bu soyun İshak peygamberin oğlu Ays nesline dayandığını yazar. Kazak ve Kırgız ozanlarının piri olarak tanınmaktadır. Bir rivayete göre Kırgız ozanlarına kopuz çalmayı ve türkü söylemeyi öğretmiştir. Halk rivayetlerine göre aydın, bilge bir kişiliktir. 

İLGİNÇ DEDE KORKUT RİVAYETİ

Tebrizli Bayatî Hasan b. Mahmûd'un Câm-ı Cem-Âyin adlı eserinde Dede Korkut, 28. Oğuz Hanı Kara Han tarafından Medine'ye gönderilmiştir. Hazreti Peygamber ile tanıştıktan sonra Oğuzlar'a İslamiyet'i öğretmekle görevlendirilen Selmanı Farisi ile birlikte dönmüştür. Aynı kaynakta onun Ürgenç Dede adlı bir oğlu olduğu kayıtlıdır.

DEDE KORKUT’UN TÜRBESİ NEREDE?

Orta Asya, Azerbaycan ve Anadolu'da Dede Korkut'a ait olduğu iddia edilen kimi mezarlar ve makamlar vardır. Evliya Çelebi 1655'te gördüğü Ahlat'tan bahsederken "Ahlat'ta yatanlardan birisi de Korkut Han'dır" şeklinde bahseder. Orhan Şaik Gökyay, Dede Korkut'un türbesinin Bayburt'un Masat köyünde olduğunu yazmıştır. Asıl kabrin hangisi olduğunu belirlemek tarihsel olarak mümkün değildir. 

Eski Kültür Bakanlarından Namık Kemal Zeybek anlatıyor:

Kimdir Korkut Ata?

Türk Dünyası’nın Korkut Atası İçimizde Yaşıyor.

Türk Dünyası’nın dört bir yanından gelen konukların katılımıyla bu yıl yedincisi gerçekleştirilen Dede Korkut Uluslararası Kültür ve Sanat Şöleni 16-22 Temmuz 2001 tarihleri arasında Bayburt ta gerçe Kimdir Korkut Ata? Türk milletine İslam’dan önce gönderilmiş bir tanrı elçisi mi? Neden olmasın? Yüzlerce elçi göndermiş olan Yüce Tanrı, Korkut Ata’yı da Türklere göndermiş olabilir. Korkut Ata belki de evliyadandır... Ötelere erişmiş, ötelerden öğrendiklerini Türklere iletmiştir. Nerede Türk varsa, orada Korkut Ata vardır. 

Halkımız en doğrusunu bilir diyelim; Korkut Ata "Varlığın övüncü Yüce Elçi Efendimiz" zamanında yaşamış veya belki ruhaniyetinden İslam’ı öğrenerek arasında yaymağa başlamış bir büyük insandır. İslam’ın gerçeklerini, insanlığın erdemlerini, varlığını gizlilerini ve yiğitlerin törenlerini kopuzuyla çalmış, söylemiştir. 

Tartışılmaz gerçek nedir? O’nu Allah’tan başka kimse bilmiyor. Ata Dede Korkut destanlarının bize söylediği gerçek o ki; Korkut Ata, Oğuz ve Kıpçakların bir arada yaşadığı dönemde yaşamıştır. Ve Bayburt çevresi O’nun yaşadığı veya "yeniden yaşadığı" bir bölge olmuştur. 

Bayburt çevresindeki derin kültür oluşumunu, yedi kat yer altına inen, yedi kat göklere çıkan masal dünyasını, destanları ezberden okuyan, okumamış kadınların üstün irfan kudretini bilenler için hiç de şaşırtıcı değildir. Korkut Ata sağlığında Bayburt’ta yaşamasa bile yüzyıllardan beri Bayburt’ta yaşıyor. 

Korkut Ata, Türk Dünyasına sesleniyor. Birlik, bilim ve bilinç yolunu gösteriyor... Korkut Ata, Türk Dünyasının her yerinde bilinir. Avrupa ve Türkiye Türklüğü, Türkistan ve İdil-Ural Türklüğü, Korkut Ata’ya sahip çıkar. Hepsi de haklıdır. Nerede Türk varsa, Korkut Ata oradadır. Kim sahip çıkarsa, Korkut Ata onlarındır. Kim Korkut Ata’ya sahip çıkarsa, Korkut Ata da, onlara sahip çıkar. 

Korkut Ata’nın bir mezarı Kazakistan’da, Türkistan şehrine yakın bir yerdedir. Bir mezarı da Bayburt’tadır... 
Yunus Emre de öyle değil midir? Şimdilik bilinen 13 mezarı var. On üç mü? Hayır. "Bin" mezarı var. Azerbaycanlı büyük şairimiz Bahtiyar Vahapzade ne diyor; 

"Bir yerde ölüp bes niye bin yerde mezarı
Çünkü gazılır her gün gönüllerde mezarı
Otlarda, çiçeklerde ve güllerde doğuldu 
Bir yerde ölüp bes niye bin yerde doğuldu
Efsane mi gerçek mi bu insan, ince insan
Varlı sesidir, kopmuş o Türk’ün kopuzundan!"

Türk’ün kopuzunun en büyük ustası Korkut Ata... Korkut Ata, kopuzu ile Türklere varolmanın gerçeklerini anlatan insan. Korkut Ata’nın topuzu din yolunun inceliklerini ve barışın erdemlerini ve birliğin faziletlerini anlatmıştır. Gerektiği zaman, kopuz millet savunmasında yiğitlerin yüreklerine cesaret aşısı olmuştur. 

Selam olsun sana Korkut Atamız 
Selam olsun sana Bayburt kalası... kleştirildi. 
"Bir yerde ölüp bes niye bin yerde mezarı 
Çünkü gazılır her gün gönüllerde mezarı 
Otlarda, çiçeklerde ve güllerde doğuldu 
Bir yerde ölüp bes niye bin yerde doğuldu 
Efsane mi gerçek mi bu insan, ince insan 
Varlı sesidir, kopmuş o Türk’ün kopuzundan!"

ESERLERİ NEREDE?

Bazı ilim adamlarına göre 15. yüzyıl, kimilerine göre ise, 16. asırda yazıya geçirildiği öne sürülen Dede Korkut Kitabı’nın dünyada bilinen iki nüshası vardır. Yazmalardan biri Almanya’da Dresden’de, diğeri ise İtalya’da Vatikan Kütüphanesindedir. Dresden nüshasında 12 hikâye bulunur. Ettor Rossi tarafından Vatikan Kütüphanesinde bulunan nüshada ise 6 hikâye mevcuttur. Vatikan nüshası harekelidir. Bu nüsha 1952 yılında bir önsözle birlikte Rossi tarafından neşredilmiştir.

PEK ÇOK DİLDE TERCÜME EDİLDİ

Eser üzerinde Avrupa’da, Prof. Barthold’dan başlayarak E. Rossi’ye kadar birçok ilim adamı çalışmıştır. Memleketimizde ise başta Fuad Köprülü olmak üzere, Zeki Velidi Togan, Abdülkadir İnan, Faruk Sümer, Fahreddin Kırzıoğlu, Suad Baydur, Pertev Nâilî Boratav ve Orhan Şâik Gökyay ilmi araştırmalar yapmışlardır. Fakat asıl Dede Korkut Kitabını ilmi ve bilimsel olarak neşreden İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü öğretim üyelerinden Prof. Dr. Muharrem Ergin’dir. İlmi neşirleri bir tarafa, Dede Korkut Kitabı 1000 Temel Eser serisinin ilk kitabı olarak günümüz Türkçesi ile aynı yazar tarafından 1969 yılında neşredilmiştir. Ayrıca, İngilizce, Rusça, İtalyanca, Almanca Sırpçaya da tercümeleri yapılmıştır.

Dede Korkut Kitabı’ndaki hikayelerin konularına göre başlıkları şunlardır:

1. Dirse Han Oğlu Boğaç Han Boyu,
2. Salur Kazan’ın Evi (nin) Yağmalandığı Boy,
3. Kam Büre Bey Oğlu Bamsı Beyrek Boyu,
4. Kazan Bey Oğlu Uruz Beyin Tutsak Olduğu Boy,
5. Duha Koca Oğlu Deli Dumrul Boyu,
6. Kanlı Koca Oğlu Kan Turalı Boyu,
7. Kazılık Koca Oğlu Yegenek Boyu,
8. Basat(ın) Tepegöz’ü Öldürdüğü Boy,
9. Begil Oğlu Emre’nin Boyu,
10. Uşun Koca Oğlu Segrek Boyu,
11. Salur Kazan Tutsak Oğlu Uruz Çıkardığı Boy,
12. İç Oğuza Taş Oğuz Âsi Olup Beyrek Öldüğü Boy.
 

Gazeteilksayfa.com