Tarihte bugün: 'Halkevleri' 93 yıl önce bugün açıldı

Türkiye Cumhuriyeti'nin erken döneminde, modernleşme ve kalkınma hamlelerinin halka ulaştırılması amacıyla kurulan Halkevleri, bugün 93 yaşında. Tek Parti döneminin en etkili kültür kurumlarından biri olan Halkevleri, inkılâpların toplumun en ücra köşelerine kadar yayılması ve benimsetilmesi için bir köprü vazifesi gördü. Atatürk'ün "Cumhuriyet sizden fikri hür, vicdanı hür, irfanı hür nesiller ister" sözü doğrultusunda hareket eden Halkevleri, yeni rejimin değerlerini halka anlatmak ve benimsetmek için 14 Şubat 1932'de Cumhuriyet Halk Partisi'nin (CHP) 3. Kurultayı'nda alınan kararla kuruldu ve 27 Şubat 1932'de resmen açıldı.

KURULUŞ AMACI VE FELSEFESİ

Halkevleri, Cumhuriyet devrimlerini halka anlatmak, yaymak ve kökleştirmek amacıyla kurulmuştu. Atatürk döneminde hızla yayılan bu kurumlar, halkı aydınlatma ve çağdaşlaştırma misyonuyla hareket ediyordu. Halkevlerinin temel felsefesi, yeni kurulan Cumhuriyet'in değerlerini toplumun her kesimine ulaştırmak, ulusal birlik ve beraberlik duygusunu güçlendirmek, yurttaşlık bilincini yerleştirmek ve kültürel kalkınmayı sağlamaktı.

Halkevleri, halkın kendi kendini yetiştirmesi ve geliştirmesi için bir platform sağlarken, aynı zamanda devlet ile halk arasındaki bağı güçlendirmeyi hedefliyordu. Bu kurumlar, yalnızca kültürel ve eğitsel faaliyetlerin gerçekleştirildiği mekânlar değil, aynı zamanda modern Türkiye'nin inşasında aktif rol alan toplumsal dönüşüm merkezleriydi.

FAALİYET ALANLARI VE HİZMETLER

Halkevleri, dokuz ayrı şube halinde örgütlenmişti ve her şube farklı bir alanda hizmet veriyordu. Bu şubeler şunlardı: Dil ve Edebiyat, Güzel Sanatlar, Temsil (Tiyatro), Spor, Sosyal Yardım, Halk Dershaneleri ve Kurslar, Kütüphane ve Yayın, Köycülük, Tarih ve Müze.

Halkevleri'nin en önemli faaliyetlerinden biri, okuma-yazma oranının artırılmasına yönelik çalışmalardı. Özellikle Latin alfabesine geçiş sürecinde, halkın yeni alfabeyi öğrenmesi için kurslar düzenlendi. Bunun yanı sıra, müzik, resim, tiyatro gibi sanat dallarında eğitimler verildi, halk türküleri derlendi, konserler ve sergiler düzenlendi.

Köycülük şubesi, köylerin kalkınması ve köylülerin eğitilmesi için çalışmalar yürüttü. Sağlık taramaları, tarımsal eğitimler ve modern tarım tekniklerinin tanıtılması gibi faaliyetler gerçekleştirildi. Sosyal Yardım şubesi ise ihtiyaç sahiplerine yardım elini uzattı.

Halkevleri aynı zamanda kadınların toplumsal hayata katılımını teşvik eden bir kurum olarak da öne çıktı. Kadınların eğitimi, meslek edinmesi ve sosyal hayata aktif katılımı için çeşitli programlar düzenlendi.

HALKEVLERİNİN YAYGINLAŞMASI VE ETKİSİ

Halkevleri, kurulduktan sonra hızla yayıldı. İlk açıldığı gün 14 ilde 14 Halkevi varken, 1940 yılına gelindiğinde sayıları 379'a ulaştı. Şehirlerdeki Halkevleri'nin yanı sıra, köylerde de Halkodaları açıldı. 1950 yılı itibarıyla ülke genelinde 478 Halkevi ve 4 bin 322 Halkodası faaliyet gösteriyordu. Bu kurumlar aracılığıyla milyonlarca insana ulaşıldı.

Halkevleri, Türkiye'nin kültürel ve toplumsal dönüşümünde önemli bir rol oynadı. Özellikle kırsal kesimlerde yaşayan insanların eğitimi ve aydınlanması için büyük çaba sarf edildi. Halkevleri dergileri, kitapları ve diğer yayınları ile Türk kültür hayatına önemli katkılar sundu. Ayrıca, Halkevleri'nden yetişen birçok sanatçı, yazar ve düşünür, Türkiye'nin kültür ve sanat hayatına damga vurdu.

HALKEVLERİNİN KAPATILMASI VE SONRASI

Halkevleri, 1946 yılında çok partili sisteme geçişle birlikte tartışmalı bir kurum haline geldi. Muhalefet partileri, özellikle de Demokrat Parti, Halkevleri'nin CHP'nin bir propaganda aracı olduğunu savunuyordu. 1950 seçimlerinde Demokrat Parti'nin iktidara gelmesiyle birlikte, Halkevleri'nin geleceği belirsiz hale geldi.

8 Ağustos 1951 tarihinde, Adnan Menderes hükümeti döneminde çıkarılan 5830 sayılı kanunla Halkevleri resmen kapatıldı. Bu kanunla birlikte, Halkevleri'nin tüm mal varlığı hazineye devredildi. Kapatılma gerekçesi olarak, Halkevleri'nin siyasi bir partinin (CHP) yan kuruluşu olması ve devlet kaynaklarını kullanması gösterildi.