Tarihte Bugün: Arap Birliği'nde 80. yıl

Ortadoğu ve Kuzey Afrika'daki Arap ülkelerini bir çatı altında toplayan Arap Birliği, kurulduğu günden bu yana bölgesel meselelerde etkin rol oynamaya çalışıyor. İkinci Dünya Savaşı'nın son dönemlerinde kurulan birlik, Arap dünyasındaki bağımsızlık hareketlerinin yükseldiği, sömürge düzeninin çözülmeye başladığı bir dönemde ortaya çıktı. Bugün, 80 yıllık tarihi boyunca çeşitli krizler ve başarılarla dolu bir geçmişe sahip olan Arap Birliği, bölgesel ve küresel olaylarda Arap dünyasının ortak sesini duyurmaya devam ediyor.

KURULUŞ AMACI VE TARİHİ ARKA PLAN

Arap Devletleri Ligi, İkinci Dünya Savaşı'nın sonlarına doğru, 22 Mart 1945 tarihinde Mısır, Suriye, Irak, Ürdün, Suudi Arabistan, Lübnan ve Yemen'in imzaladığı protokolle kuruldu. Birliğin oluşturulmasındaki temel amaç, Arap ülkeleri arasında siyasi, ekonomik ve kültürel işbirliğini güçlendirmek, bağımsızlıklarını pekiştirmek ve ortak çıkarlarını korumaktı. Bu dönemde henüz sömürge yönetimi altında bulunan birçok Arap ülkesinin bağımsızlık mücadelesi verdiği düşünüldüğünde, birliğin kurulması stratejik bir adım olarak değerlendiriliyordu.

Mısırlı devlet adamı Abdurrahman Azzam Paşa, birliğin ilk genel sekreteri olarak atandı ve 1952 yılına kadar bu görevi sürdürdü. Arap Birliği'nin merkezi başlangıçtan itibaren Kahire olarak belirlenmişti, ancak Mısır'ın 1979'da İsrail ile Camp David Anlaşması'nı imzalaması sonrasında merkez geçici olarak Tunus'a taşındı. 1990 yılında ise tekrar Kahire'ye dönüş yapıldı.

GÜNÜMÜZDE ÜYE ÜLKELER VE GENİŞLEME SÜRECİ

Arap Birliği, kuruluşundan sonraki yıllarda üye sayısını kademeli olarak artırdı. Bağımsızlıklarını kazanan Arap ülkeleri sırayla birliğe katıldılar. Bugün itibariyle Arap Birliği'nin 22 üyesi bulunmaktadır: Mısır, Suriye, Irak, Ürdün, Suudi Arabistan, Lübnan, Yemen, Cezayir, Bahreyn, Birleşik Arap Emirlikleri, Cibuti, Filistin, Katar, Kuveyt, Libya, Fas, Moritanya, Somali, Sudan, Tunus, Umman ve Komorlar.

Suriye'nin üyeliği, 2011 yılında başlayan iç savaş nedeniyle 2011'de askıya alınmıştı, ancak son dönemde bazı üye ülkeler Suriye'nin birliğe yeniden entegrasyonu konusunda adımlar atmaya başladı. Filistin, 1974 yılında tam üye olarak kabul edilmiştir ve Arap Birliği, Filistin davasını her zaman en önemli meselelerinden biri olarak görmüştür.

ARAP BİRLİĞİ'NİN ÇALIŞMA ALANLARI VE FAALİYETLERİ

Arap Birliği, kuruluş amacına uygun olarak çeşitli alanlarda faaliyet göstermektedir. Öncelikli olarak üye ülkeler arasında siyasi koordinasyonu sağlamak, ortak dış politika oluşturmak ve bölgesel sorunlara çözüm üretmek için çalışır. Bunun yanında ekonomik işbirliği, kültürel etkileşim, eğitim, sağlık, çevre ve güvenlik konularında da ortak projeler yürütür.

Birliğin en yüksek karar alma organı, üye ülkelerin devlet başkanlarının katıldığı zirve toplantılarıdır. Bu zirveler genellikle yılda bir kez düzenlenir, ancak olağanüstü durumlarda acil toplantılar da yapılabilir. Dışişleri bakanları düzeyinde yapılan toplantılar ise daha sık gerçekleştirilir ve gündelik politika kararlarının alınmasını sağlar.

Arap Birliği bünyesinde Arap Ekonomik Birliği Konseyi, Ortak Savunma Konseyi, Ekonomik ve Sosyal Konsey gibi çeşitli kurumlar bulunur. Ayrıca Arap İnsan Hakları Mahkemesi, Arap Parlamentosu gibi yapılar da birliğin çalışmalarını desteklemektedir.

80 YILLIK TARİHİNDE ZORLU SÜREÇLER VE BAŞARILAR

Arap Birliği'nin 80 yıllık tarihi, bölgenin çalkantılı siyasi atmosferini yansıtır niteliktedir. 1948'deki İsrail-Filistin sorunu, 1967 ve 1973 Arap-İsrail savaşları, Lübnan iç savaşı, Irak'ın Kuveyt'i işgali, Arap Baharı ve Suriye krizi gibi önemli olaylarda birlik, ortak bir tutum geliştirmeye çalışmıştır. Ancak üye ülkeler arasındaki görüş ayrılıkları ve çıkar çatışmaları, zaman zaman birliğin etkinliğini sınırlamıştır.

Tüm zorluklara rağmen Arap Birliği, Arap dünyasının uluslararası arenada tek sesliliğini sağlamak adına önemli bir platform olmuştur. Özellikle Filistin davasına verdiği destek, ekonomik entegrasyon çalışmaları ve kültürel mirasın korunmasına yönelik projeler, birliğin başarılı olduğu alanlar olarak öne çıkmaktadır.

ARAP BİRLİĞİ VE TÜRKİYE İLİŞKİLERİ

Arap Birliği ve Türkiye arasındaki ilişkiler, tarihsel olarak inişli çıkışlı bir seyir izlemiştir. Ancak 2005 yılında, Türkiye Arap Birliği’ne gözlemci üye olarak kabul edilmiştir. Son yıllarda ise bölgesel dinamikler, ekonomik işbirlikleri ve ortak stratejik çıkarlar doğrultusunda iki taraf arasında daha sıkı bir ilişki kurulmaya başlanmıştır. Türkiye, özellikle Orta Doğu’daki krizlere müdahil olarak Arap ülkeleriyle yakın diplomatik temaslar kurmuş, ekonomik ve ticari ilişkilerde önemli adımlar atmıştır. Ancak, Suriye iç savaşı, Filistin meselesi gibi bazı konular, ilişkilerde zaman zaman gerilimlere yol açmıştır. Yine de, Arap Birliği ile Türkiye arasındaki işbirliği, ortak güvenlik çıkarları ve bölgesel istikrar adına önemli bir faktör olmaya devam etmektedir.