Otizm Belirtileri Nelerdir? Otizm Tedavisi Nasıl Yapılır?

Otizm, günümüzde oldukça yaygın olan bir gelişimsel bozukluk türüdür. Araştırmalara göre anne karnındaki her bebek oluşumu sırasında otizm riski taşır. Her bireyde farklı etki ve belirtileri bulunduğu için otizm çeşitleri de zamanla literatüre girmiştir. Bu çeşitler genellikle yaşam zorluğuna ve yaş grubuna göre sınıflandırılır. Peki, otizm belirtileri nelerdir ve otizm tedavisi nasıl yapılır?

Otizm Nedir?

Otizm ya da otizm spektrum bozukluğu (OSB), zihinsel durumlardan kaynaklanan bir gelişim yetersizliğidir. Otizm bozukluğu, sosyal beceri, ard arda aynı davranışları sergileme, iletişim kurmada zorlanma gibi oldukça kapsamlı bir davranışsal farklılığı ifade eder.

Otizm görülen kişiler belirli sınırları aşamama ya da çeşitli davranış kalıplarına sahip olması ile dikkat çeker. Bu noktada bozukluğun adında geçen “spektrum” kelimesi, otizm semptomlarındaki çeşitliliği ifade eder. Yani tek bir otizm türü yoktur.

Bozukluk, genellikle çocuk doğduktan sonraki bir yıl içerisinde belirtilerini göstermeye başlar. Bunun dışında bazı çocuklar nadiren de olsa 18 ile 24 aya kadar herhangi bir otizm belirtisi göstermeyebilir.

Otizm Neden Olur?

Otizmin neden kaynaklandığı hala tam olarak bilinmemektedir. Buna karşılık otizm üzerine araştırma yapan bilim insanlarının genel görüşü genetik bir rahatsızlık olduğu yönündedir. Fakat bu durumun gen aktarımı mı yoksa mutasyon mu olduğu hala tıp dünyasındaki tartışma konuları arasındadır. Araştırmalar sonucu otizmin mayoz bölünme sırasında geliştiği ortaya çıkmıştır. Bu da dünyaya gelecek olan her bebeğin otizm riski taşıdığını göstermiştir.

Tüm bunlara karşılık olarak otizmli ikiz bebeklerle alakalı vakalar ile ilgili yapılan araştırmalarda genetik faktörlerin yanı sıra çevre faktörünün de etkili olduğuna dair bulgulara rastlanmıştır. Erkeklerde kızlara göre daha sık görülen otizm, dikkat eksikliği, hiperaktivite ve duygu - durum bozukluğu gibi çeşitli hastalıklara da sebep olabilir.

Otizme yol açan diğer bir faktörün ise anne yaşı olduğunu söyleyen araştırmacılar, 40 yaş ve üzeri annelerin gerçekleştirdiği doğumlarda otizm riskinin daha fazla olduğunu tespit etti. Araştırmalara göre 25-30 yaş arası olan doğumlara kıyasla 40 yaş ve üzeri doğumlarda neredeyse iki katı oranında daha fazla otizm riski bulunuyor.

Bu sebepler dışında otizmin nedenleri arasında yeni dönemde sıklıkla tartışılan diğer bir konu ise yapılan aşılardan kaynaklandığı yönündedir. Fakat aşıdan kaynaklı otizm henüz kabul edilebilir bir sonuca ulaşmamıştır.

Otizm Nasıl Anlaşılır?

Otizm teşhisi konulabilmesi için konunun uzmanı olan kişiler tarafından otizm testi ve psikososyal değerlendirmeler yapılmalıdır. Bu değerlendirmeler sonucunda beyin ve sinir gelişimi gözlemlenerek otizm teşhisi konulabilir. Ancak otizm, yakın zamanda oldukça sık karşılaşılan bir durum olduğu için özellikle yeni çocuk sahibi aileler tarafından otizm belirtileri merak edilir. Otizm bebeklerdeki belirtiler, doğum sonrası ikinci aydan itibaren başlar.

Örneğin, göz temasından kaçınma, seslere karşı tepkisizlik, belirli hareketlerin ard arda sık tekrarı gibi temel belirtiler otizme karşı şüphelerinizi güçlendirebilir. Otizmin güçlü belirtileri arasında ise ilerleyen yaşlarında konuşma zorluğu çekmesi, anlamsız cümlelerle konuşmaya çalışması, ebeveynlerini taklit etmekte zorluk yaşaması gibi durumlar bulunur.

Fakat şunu unutmamalısınız ki her otizm belirtisine sahip çocuk, otizm hastası olmayabilir. Belirtiler arasında bulunan pek çok davranış biçimi, otizm dışında başka sebeplerle de oluşabilir.

Otizm tanısı ile ilgili en net tanıyı yalnızca uzmanlar koymalıdır. Bu sebeple çocuğunuzun otizm olduğuna dair küçücük bir şüpheniz dahi varsa rutin bir otizm kontrolü ile kafanızdaki soru işaretlerinden kurtulabilirsiniz.

Otizm Belirtileri Nelerdir?

Otizm belirtileri, oldukça çeşitlidir. Tek bir sebepten otizm teşhisi konulması mümkün değildir. Bu sebeple zaman içerisinde çeşitli kollara bölünen otizm belirtileri, hafif, ağır ve atipik olmak üzere dört gruba bölünmüştür. Fakat şüphe edilen çocuk aynı anda farklı gruplardaki belirtileri taşıyabilir. Bu gruplar yalnızca teşhisi kolaylaştırmak amacı ile metodolojik olarak yapılan çalışmaları ifade eder.

Hafif Otizm Belirtileri

Hafif otizm, kişilerin ne kadar desteğe ihtiyacı olduğunu ve hayatını ne kadar etkilediğini belirlemek için kullanılan bir ifadedir. Hafif otizm, bir kişinin otizm belirtileri olduğunu gösterir ancak bunlar üst düzey destek gerektirecek kadar önemli değildir.

Hafif otizm belirtileri şu şekilde sıralanabilir:

• Temel iletişimde zorluk: Otizmli birey, konuşmayı sürdürmekte, beden dilini, göz temasını ve yüz ifadelerini kullanmakta veya anlamakta zorlanabilir.
• İlişkileri geliştirmekte ve sürdürmekte zorlanmak: Otizmli çocuklar genellikle yaratıcı oyunlarla, arkadaş edinmekte veya ilgi alanlarını paylaşma konularıyla mücadele eder.
• Aynı eylemleri, faaliyetleri, hareketleri veya kelimeleri tekrarlamak: Otizmli çocuklar, belirgin bir sebep olmasa bile nesneleri sıraya dizebilir veya başka faaliyetlerde bulunabilirler.
• Kendi kendini uyaran davranışlar: Otizmli bireyler, uyarı oluşturan veya sakinleştiren şekillerde ileri geri sallanabilir, mırıldanabilir, adım atabilir veya ellerini çırpabilir.
• Sınırlı ilgi alanlarında derinlemesine bilgi: Otistik bir çocuk yalnızca birkaç şeye ilgi duyabilir ancak ilgilendiği şeyler hakkında bilinmesi gereken her şeyi bilir.

Hafif otizmde bazı belirtiler neredeyse hiç görülmezken, bazıları ise oldukça belirgindir. Örneğin, hafif otizmli biri şunları yapabilir:

• Konuşabilme, ancak karşılıklı konuşmada sorun yaşama
• Arkadaş edinmeye çalışır, ancak başkalarına "garip" göründükleri için başarılı olamaz.
• Yaşına uygun okul çalışmaları veya görevler yapabilir ancak etkinlikleri değiştirmekte veya bir şeyler yapmanın yeni yollarını denemekte zorlanır.

Ağır Otizm Belirtileri

Ağır otizm tanısının konulabilmesi için belirtilerin günlük yaşamı ciddi anlamda olumsuz etkilemesi gerekir. Ağır otizm belirtileri yüksek engelliliğe ve zorluğa yol açabilir bu nedenle genellikle 24 saat destek ve denetime ihtiyaç duyulur.

Ağır otizm belirtileri arasında konuşamama veya konuşulan dili tamamen kullanamama muhtemeldir. Ayrıca çevrelerindeki insanları fark etmemiş gibi görünebilirler. Buna ek olarak ağır otizmli bireyler duyusal işlev bozukluğuna sahiptir. Yani ışık, koku, ses, dokunma ve tatma duyuları ya aşırı duyarlıdır ya da yeterince duyarlı değildir.

Ağır otizmin bir diğer belirtisi ise bilişsel zorluklardır. Genel olarak konuşmak gerekirse, şiddetli otizmi olan kişiler, sözel olmayan test araçları kullanılarak test edildiklerinde bile, düşük ila çok düşük IQ'ya sahip olma eğilimindedir. Fakat şiddetli otizme sahip bazı hastalar iletişim kurmayı öğrenebilir. İşaret dili, yazım tahtaları veya artırıcı ve alternatif iletişim (AAC) cihazları gibi diğer araçları kullanabilirler.

Ağır otizmli belirtileri arasında fiziksel semptomlar da bulunabilir. Örneğin, uykusuzluk, epilepsi, gastrointestinal problemler fiziksel semptomların bazılarıdır.

Atipik (Yalancı) Otizm Belirtileri

Otizm ile ilgili belirtiler gösteren fakat bu belirtiler belirli bir tanıya uymadığında bu durum Atipik otizm bir diğer adıyla Yalancı otizm olarak nitelendirilir. Atipik otizm belirtileri şu şekilde sıralanabilir:

1. Uygunsuz veya olağandışı sosyal davranış.
2. Düzensiz motor becerisi gelişimi.
3. Gecikmiş bilişsel gelişim.
4. Konuşma ve dil anlamanın yavaş gelişimi.
5. Sözlü ve sözsüz iletişim sorunları.
6. Empati eksikliği veya başkalarıyla duyguları paylaşma.
7. Yaşına uygun akran arkadaşlıkları kuramama.
8. Konuşmayı sürdürme zorluğu.
9. İşlevsel kullanımlarıyla ilgisi olmayan nesnelere yoğun ilgi.
10. Olağandışı beğeniler veya beğenmemeler.
11. Değişiklikleri kabul etme zorluğu.

Yetişkinlerde Otizm Belirtileri

Otizm belirtileri çocukluk dönemi haricinde yetişkinlikte de ortaya çıkabilir. Bu yaygın bir durum olmamasına karşın yine de mümkündür. Yetişkinlerde otizm belirtileri şunlardır:

• Empati kurmakta zorlanmak.
• Sosyalleşmede zorluk çekme veya sosyal fobi.
• Arkadaş edinme konusunda zorlanma.
• Açık sözlü, kaba veya başkalarıyla ilgilenmiyormuş gibi görünmek.
• Nasıl hissettiğini anlatmakta zorlanmak.
• Her gün aynı rutine sahip olmak ve rutinin değişmesi durumunda endişeli olmak.

Bebeklerde Otizm Belirtileri

Otizm belirtilerinin en yaygın görüldüğü dönem olan bebeklik dönemi kendi içerisinde bazı gruplara ayrılır. Her yaş grubunda farklı belirtiler gösterebilen otizm, bebeklik dönemi için 3 farklı grupta incelenebilir.

Yenidoğan Bebeklerde Otizm Belirtileri

6 aydan 1 yıla kadar bebeklerde erken otizmli bebek belirtileri olarak şunlar gösterilebilir:

• Yeni yüzlere beklenmedik tepkiler vermek.
• Sosyal ortamlarda nadiren gülümsemek.
• Çok az veya hiç göz teması kurmamak.
• Gözleriyle nesneleri takip etmede zorluk.
• Adına tepki vermemek.
• İstedikleri bir nesneyi işaret etmek veya başkalarına el sallamak gibi hareketlerdeki sınırlılık.
• Diğer insanların eylemlerini taklit edememek.
• Olağandışı veya tekrarlayan vücut hareketleri sergilemek.

1-2 Yaş Otizm Belirtileri

1-2 yaş otizm belirtileri, ilk 12 aylık sürece göre daha farklıdır. Genellikle 1 ila 2 yaş otizm belirtileri şu şekildedir:

• Sınırlı konuşma ya da konuşamaz.
• Sadece parmak uçlarında yürür.
• Basit sözlü talimatları takip etmede zorluk çeker.
• Jestler ve başkalarının hareketlerini taklit yeteneği sınırlıdır.
• Diğer her şeyi dışlayarak belirli nesnelere yoğun ilgi gösterir.
• Alışılmadık veya beklenmedik nesnelere veya malzemelere yoğun ilgi gösterir.
• İlgilendikleri nesneleri veya etkinlikleri paylaşma veya başkalarının dikkatini çekme konusunda isteksizlik.

3-4 Yaş Otizm Belirtileri

3-4 yaş aralığında bebeklerin otizm belirtileri diğer gruplara göre daha belirgin olabilir. 3-4 yaş otizm belirtileri şu şekildedir:

• Rol yapma oyunları gibi yaratıcı oyunlara karşı ilgisizlik.
• Akranlarına karşı ilgisizlik.
• Rutinlere karşı bağlılık ve değişimlere tepki gösterme.
• Görme, duyma, koku, tat ve diğer bazı duyusal deneyimlere karşı aşırı hassasiyet.
• Sıcak, soğuk, dokunma, açlık, susuzluk veya ağrı gibi bazı duyusal deneyimlere sınırlı veya hiç duyarlılık göstermeme.

Otizm Tedavisi Nasıl Yapılır?

Günümüzde hala otizm tedavisi için standart bir prosedür yoktur. Çeşitli yaklaşımlar ve tedavi yöntemleri bulunur. Bu yöntemler otizm derecesine, kişideki etkilerine göre değişkenlik gösterir. Otizm tedavisi ile ilgili genellikle uygulanan yöntemler şu şekilde sıralanabilir:

Davranış ve İletişim Terapileri:

Davranış ve iletişim terapileri, otizmin getirdiği sosyal, dilsel ve davranışsal sorunları çözmeye yönelik geliştirilmiştir. Yöntemler, davranışları düzeltmeyi ve yenilerini öğretmeyi amaçlar. Daha iyi bir iletişim kurma ve sosyal ortamlarda nasıl davranacağına dair gelişmeleri önceliklendirir.

Eğitim Terapileri:

Otizme sahip bireylere göre hazırlanan eğitimler gelişimleri için önemlidir. Eğitim planlaması genellikle iletişim ve davranış şekillerini geliştirmeye yönelik derslerden oluşur.

Aile Terapileri:

Öncelikle bu yöntemle aileler, çocuklarıyla nasıl daha iyi iletişime gireceğini öğrenir. Bu yöntem çocuğun ana problemlerine yönelik etkinlikler ile şekillendirildiğinde gelişimine önemli ölçüde katkı sağlayabilir.

Diğer Tedavi Yöntemleri:

Diğer tedavi yöntemleri, özellikle gelişim göstermesi gereken becerilere yönelik özel tedavilerdir. Fizik tedavi, ergoterapi, konuşma terapisi gibi özel ve doğrudan tek bir beceriye odaklanan yöntemleri içerir.

İlaç Tedavileri:

Henüz otizmi iyileştirecek bir ilaç bulunmuyor. Bu sebeple doktorların verdiği reçeteler genellikle mücadeleyi kolaylaştıracak ilaçlardır.

Otizm tedavilerinde sonuç almak için kişiselleştirilebilir bir şekilde hareket etmek önemlidir. En zorlayıcı belirtilerle mücadele edecek ve iyileştirecek yöntemler, çocuğun durumuna göre belirlenerek uzman görüşü ile ilerlemelidir.

Otizm belirtileri başta olmak üzere sağlığa ilişkin bütün haber ve yazıları Ankara’nın haber gazetesi Gazete İlk Sayfa Yaşam kategorisinden ulaşabilirsiniz.