Osmanlı’da devşirme sistemini kim kurdu? Çandarlı Kara Halil Paşa kimdir?

Osmanlı Devleti’nde önemli görevler alan Çandarlı ailesinin atası konumundaki Çandarlı Kara Halil Paşa’nın hayatını sizler için derledik… 

Osmanlı’da devşirme sistemini kim kurdu? Çandarlı ailesi Osmanlı’da hangi görevlerde bulundu? Çandarlı Kara Halil Paşa kimdir, hangi dönem yaşadı, Osmanlı Devleti’nde hangi görevlerde bulundu?

İşte cevabı:

Asıl adı Halil olup, Kara ve Karaca lakabıyla anıldı. Babasının adı Ali’dir. Vezirliği sırasında Hayreddin unvanı verildi. Osman Gazi'nin son yıllarında, Orhan Bey'in babasına vekalet ettiği tarihlerde, Şeyh Edebali'nin tavsiyesiyle Bilecik kadısı oldu. Kara Halil Efendi'nin bu kadılığı sırasında gerçekleştirdiği en önemli hizmet, muntazam bir askeri ocak olan yaya teşkilatını düzenlemiş olmasıdır.

ŞEYH EDEBALİ’NİN AKRABALARINDAN

Çandarlı ailesinin atası Kara Halil Hayreddin Paşa, Eskişehir’in Sivrihisar ilçesinin Cendere köyündendir. Kara Halil Hayreddin Paşa, ahilerden olup, Şeyh Edebali’nin akrabalarındandı. Bilecik, İznik ve Bursa’da kadılık yaptı. Bursa kadısıyken Birinci Murad Han zamanında 1362’de Osmanlı Devletinin o devirdeki en yüksek ilmiye makamı olan Kazaskerliğe tayin edildi. Sultanla Rumeli’ye geçip Karaferya, Serez ve Selanik fethinde, Arnavutluk’ta da askerî harekâtlarda bulundu.

DEVŞİRME SİSTEMİNİ KURDU

Kara Halil Hayreddin Paşa iyi bir teşkilatçıydı. Beyliğin ilk askerî teşkilatı olan yaya ve müsellem teşkilatını kurarak muntazam askeri birliklerin ilk temelini attı. Ancak fetihlerin ilerlemesi ve elde fazla kuvvet bulundurulması zaruret haline gelince, yine Kara Halil’in tavsiyesiyle muharebede esir düşen genç Hıristiyanların Türk köylüsünün yanına verilmek suretiyle, Türk gelenekleri ve İslam terbiyesi üzere yetiştirilip, Türkçeyi de öğrendikten sonra acemi ocağına verilmesi ve oradan da yeniçeri olmaları usulü kabul edildi. Bu suretle kurulan ocağa yeniçeri ocağı denildi. Böylelikle Osmanlı’da devşirme sistemi başlamış oldu. Kara Halil Paşa, ulemadan Kara Rüstem’le birlikte maliye teşkilatını kurdu. Osmanlılarda vezirlerin idari, mali işlerinden başka, mülkî ve askerî bütün işlerine bakan ilk veziri Kara Halil Hayreddin Paşadır. Kendisi, Balkanlarda fetihler yaparken oğlu Ali Paşa da Sultan Birinci Murad Hanın yanında Anadolu’da seferlere katılıyordu.

OĞLU VEZİRİ AZAMLIĞA GETİRİLDİ

Çandarlı Kara Halil Paşanın Osmanlı’ya hizmetleri devlet içinde bu aileye verilen değeri arttırdı. 1387’de Paşa’nın Serez’de vefatıyla oğlu Ali Paşa vezirliğe getirildi. Ali Paşadan sonra, kardeşi İbrahim Paşa, Fetret devrinden sonra Çelebi Mehmet Han tarafından önce vezirliğe sonra da veziriazamlığa getirildi. Veziriazam İbrahim Paşa, ölüm tarihi olan 1429’a kadar bu görevde kaldı. İbrahim Paşanın iki oğlu vardı. Büyük oğlu Halil Paşa babasından sonra veziriazam olmuştur. Küçük oğlu Mahmut Çelebi de Çelebi Mehmet’in kızı Hafsa Sultanla evlenmiştir.

FATİH SULTAN MEHMET ÇANDARLI’YI AZLETTİ

Sultan İkinci Murad’ın güvenini kazanan veziriazamı Çandarlı Halil Paşanın, 1444’te Osmanlı tahtının yeni sahibi küçük yaştaki İkinci Mehmet Han devrinde de devleti bildiği gibi idare etmesi, genç Sultan’ın dikkatinden kaçmıyordu. Bu arada Macar kralı, Osmanlı tahtında genç birisinin bulunmasından faydalanmak istedi. Fatih Sultan Mehmet’in şahsiyetine bütünüyle vâkıf olmayan veziriazam Çandarlı, Osmanlı menfaati için Segedin Antlaşmasından sonra Manisa’ya çekilmiş olan İkinci Murad’ı tekrar hükümdar ilan ettirmek için çareler aradı ve Osmanlı sarayındaki devşirmeleri harekete geçirip, İkinci Mehmet Han aleyhinde propagandaya sebep oldu. Sonunda İkinci Mehmet Hanı da ikna edip, babası İkinci Murad Hanın tekrar tahta çıkmasını temin etti. Murad Han Osmanlı ordusuna 1448’de Kosova’da büyük bir zafer daha kazandırdı. İkinci Murad Hanın ölümünden sonra yerine ikinci defa tahta geçen İkinci Mehmet Han zamanında da veziriazamlık görevini sürdürdü. İstanbul’un fethi öncesi ve fetih esnasında aleyhinde yapılan propagandaların neticesinde Haziran 1453’te azledilerek çocuklarıyla beraber Yedikule zindanına hapsedilip, mallarına da el konuldu. Bir süre sonra Çandarlı Halil Paşa öldürüldü. Çocukları serbest bırakılıp malları da geri verildi. Halil Paşanın kabri İznik’tedir.

İBRAHİM PAŞA BABASININ YANINA DEFNEDİLDİ

Halil Paşanın iki oğlu vardı. Büyüğü Süleyman Çelebi kazasker, küçüğü İbrahim Çelebi de Bursa kadısı idi. Çandarlı Halil’in oğlu İbrahim Paşa önce kadılıktan azledilip zindana atıldı ise de serbest bırakıldı. Fatih Sultan Mehmet Han, Çandarlı İbrahim Paşayı Amasya kadılığına tayin etti. Şehzâde İkinci Bayezid Han babasının vefatından sonra lalası Çandarlı İbrahim Paşayı İstanbul’a götürüp önce kazasker sonra da veziriazam tayin etmiştir. 1499 İnebahtı Seferi esnasında vefat eden veziriazam Çandarlı İbrahim Paşa, İznik’teki babası Çandarlı Halil Paşanın türbesine nakledilmiştir.

ÇANDARLI AİLESİ’NİN SON GÖREVİ

Çandarlı ailesinden 1499’da vefat eden İbrahim Paşadan sonra veziriazam tayin edilmemiştir. İbrahim Paşanın oğullarından Hüseyin Paşa Diyarbakır, İsa Paşa da Şam Beylerbeyliklerinde vazife yapmışlardır. İsa Paşanın oğlu şair ve edebiyatçı Halil Beyden sonra Çandarlı Sülâlesinden 1791’de vefat eden vezir Ali Paşadan başka kayda değer bir devlet adamı görülmemiştir.
 

Gazeteilksayfa.com