Modernleşmenin öncüsüydü: Ölümünün 236. Yılında 1. Abdülhamid

Osmanlı İmparatorluğu'nun en zorlu dönemlerinden birinde tahta geçen 1. Abdülhamid, 15 yıllık saltanatı boyunca devletin çöküşünü engellemek için kapsamlı reformlar gerçekleştirdi. 7 Nisan 1789 tarihinde 64 yaşında vefat eden padişah, Osmanlı'nın modern çağa ayak uydurma çabalarının öncülerinden biri olarak tarih sayfalarında yerini aldı. 1. Abdülhamid'in saltanatı, Küçük Kaynarca Antlaşması ile başlayan ve Rusya karşısında ağır bir yenilginin ardından gelen zorlu bir sürecin devamında geçti. Padişah, bu dönemde devletin iç yapısını güçlendirmek ve askeri alanda yenilikler yapmak için yoğun çaba harcadı.

ASKERİ VE İDARİ REFORMLAR: MODERNLEŞME ÇABALARI

Abdülhamid döneminin en önemli özelliklerinden biri, askeri alanda yapılan köklü yeniliklerdi. Padişah, özellikle Baron de Tott gibi Avrupalı uzmanların yardımıyla ordunun modernleştirilmesi için büyük adımlar attı. 1773 yılında açılan Mühendishane-i Bahri-i Hümayun (Deniz Mühendislik Okulu), modern deniz teknolojisi ve mühendislik bilgilerinin aktarıldığı önemli bir kurum olarak öne çıktı. Bu okul, Osmanlı deniz kuvvetlerinin gelişimi için büyük önem taşıyordu.

Askeri alandaki bir diğer önemli yenilik ise Sürat Topçuları Ocağı'nın kurulması oldu. Topçu sınıfını modernleştirmeyi amaçlayan bu ocak, Osmanlı ordusunun ateş gücünü artırmak için çalıştı. Nizam-ı Cedid (Yeni Düzen) reformlarının öncüsü olarak kabul edilen bu adımlar, sonraki dönemlerde yaşanacak daha kapsamlı askeri yeniliklerin temelini oluşturdu.

İdari alanda da önemli değişiklikler yapan 1. Abdülhamid, merkezi otoriteyi güçlendirmek için çaba gösterdi. Bürokrasinin etkinliğini artırmak, vergi sistemini iyileştirmek ve taşra yönetimini daha verimli hale getirmek için çeşitli düzenlemeler yaptı. Özellikle ayanların (yerel güç sahipleri) gücünü dengeleyen politikalar izledi.

EĞİTİM VE KÜLTÜR ALANINDAKİ GELİŞMELER

Abdülhamid dönemi, eğitim alanında da önemli atılımların yapıldığı bir dönem oldu. Modern mühendislik bilgilerinin öğretildiği Mühendishane'nin açılması, Osmanlı eğitim sisteminde Batılı bilim ve teknolojinin yerleşmesi açısından kritik öneme sahipti. Bu okulun müfredatında matematik, geometri, trigonometri ve fizik gibi temel bilimler yer alıyordu.

Kütüphanelerin kurulması ve ilmi çalışmaların desteklenmesi de 1. Abdülhamid'in önem verdiği konular arasındaydı. Padişah, 1780 yılında kendi adını taşıyan Hamidiye Kütüphanesi'ni kurarak, ilim ve kültür hayatına katkıda bulundu. Bu kütüphane, değerli yazma eserler ve nadide kitaplarla zenginleştirilerek dönemin önemli bir bilim merkezi haline geldi. Abdülhamid döneminde matbaa faaliyetleri de canlandı. İbrahim Müteferrika'nın kurduğu matbaanın ardından, kitap basımına yeniden önem verildi. Özellikle askeri, teknik ve bilimsel konularda eserler basılarak, modern bilgilerin yaygınlaşması sağlandı.

DIŞ POLİTİKA: ZORLUKLAR VE DİPLOMASİ

Abdülhamid'in saltanatı, dış politikada zorlu gelişmelerin yaşandığı bir dönem oldu. 1774 Küçük Kaynarca Antlaşması, Osmanlı İmparatorluğu için ağır sonuçlar doğurmuştu. Bu antlaşmayla Kırım'ın bağımsızlığı tanınmış, Rusya'ya önemli ayrıcalıklar verilmişti. Padişah, bu olumsuz durumu düzeltmek için diplomatik girişimlerde bulundu.

Avrupa devletleri arasındaki dengeleri kullanmaya çalışan 1. Abdülhamid, özellikle Fransa ve İngiltere ile ilişkileri geliştirmeye önem verdi. Rusya'nın Karadeniz ve Kafkaslar'daki etkisini dengelemek için çaba gösterdi. Ancak 1783'te Kırım'ın Rusya tarafından ilhak edilmesini engelleyemedi. 1787-1792 yılları arasında devam eden Osmanlı-Rus Savaşı, 1. Abdülhamid'in son dönemlerinde yaşanan önemli bir dış politika gelişmesiydi. Padişah, savaşın ortasında 1789 yılında vefat etti ve savaşın sonucunu göremedi.

SOSYAL POLİTİKALAR VE İMAR FAALİYETLERİ

Abdülhamid sosyal politikalara da önem veren bir padişahtı. İstanbul'da yaşanan 1782 büyük yangınından sonra şehrin yeniden imarı için çalışmalar yaptı. Yangın sonrası modern şehircilik ilkelerinin uygulandığı yeni düzenlemeler getirilerek, ahşap yapılaşmanın azaltılması hedeflendi.

Padişah ayrıca vakıf sistemini destekleyerek sosyal yardımlaşmayı teşvik etti. Kendi adını taşıyan Hamidiye Külliyesi, cami, medrese, sebil ve kütüphaneyi içeren kapsamlı bir yapı olarak hizmet verdi. İstanbul'un farklı bölgelerinde yaptırdığı çeşme ve sebiller, halkın su ihtiyacını karşılamak için inşa edildi.

Abdülhamid, İstanbul'daki imar faaliyetlerinin yanı sıra taşra kentlerinin gelişimine de önem verdi. Anadolu ve Rumeli'deki bazı şehirlerde kamu binaları, köprüler ve yollar inşa ettirdi. Bu çalışmalar, imparatorluğun ulaşım ve ticaret ağının güçlenmesine katkıda bulundu.

Tarihçiler, 1. Abdülhamid'i Osmanlı'nın duraklama döneminde modernleşme çabalarının öncüsü olarak değerlendiriyorlar. Padişahın vefatının ardından tahta geçen 3. Selim, amcasının başlattığı reform hareketlerini daha da ileri götürerek Nizam-ı Cedid reformlarını hayata geçirdi. Bu bakımdan 1. Abdülhamid'in reformları, sonraki dönemler için temel oluşturdu. Vefatının 236. yıldönümünde anılan 1. Abdülhamid, Osmanlı tarihinde modernleşme sürecini başlatan önemli padişahlardan biri olarak hatırlanıyor. Padişahın naaşı, İstanbul Bahçekapı'daki 1. Abdülhamid Türbesi'nde medfun bulunuyor. 1. Abdülhamid’in vefatının üzerine Osmanlı hükümdarlığına 3. Selim geçti.