Ankara’nın Tarihi Hanları nerede, ne zaman kuruldu?

Ankara’nın hanlar bölgesiyle ilgili 1986 yılında yapılan çalışmalarda 1785-1840 yılları arasında 30’dan fazla hanın bulunduğundan bahsedilmiştir. Peki, Ankara’nın Tarihi Hanları nerede, ne zaman kuruldu? İşte Ankara’nın Tarihi Hanları:

ANKARA’NIN GÜNÜMÜZE ULAŞAN HANLARI HANGİLERİDİR?

1785-1840 yılları arasında 30’dan fazla hanın bulunduğundan bahsedilmiştir. Çalışmaların devamında 1902 yılında 33 olan han sayısı, 1927 yılında 27 adete kadar düşmüş, 1984 yılında yapılan çalışmalarda ise güncel han sayısı 13 olarak ifade edilmiştir. Bilinen hanlar alfabetik olarak şöyle sıralanmıştır: Ağazade, Allemkallem, Aydın, Bakır, Bala, Çengel, Çukur, Hacböcek, Han, Han, Hayret, Kaban, Karaman, Keçeciler, Kıbrıs, Kırmızıoğlu, Kurşunlu, Muslu, Pembe, Pilavoğlu, Pirinç, Rençber, Sarıkadıoğlu, Sulu, Tuz, Urgancılar, Yeni, Yenisaray, Yıldız, Safran (Zağfiran ya da Zafran olarak da bilinir). Bu hanlardan ise günümüze ulaşanlar: Bala, Çengel, Çukur, Kıbrıs, Kurşunlu, Pilavoğlu, Pirinç, Safran, Sulu, Yeni, Yenisaray ve Yıldız hanlarıdır.

BALA HANI

Hanlar bölgesine Yukarı Yüz denilirdi. Bala Hanı, 19. yüzyılın sonunda yapılmış olup, Pirinç sokak ile Koyunpazarı yokuşunun (Gözcü sokak) kesiştiği köşede yer alır. Karşısında Ahi Elvan Camii bulunmaktadır. Üç katlı, ahşap karkas ve arası kerpiçle doldurulmuş olup, temel bölümü taşla örülmüştür. Üst katlarında demir parmaklı balkonlu iki ev ve alt katta ise dükkanlar yer alır.

ÇENGEL HAN

Cumhuriyet’in ilk yıllarında, çevredeki diğer bazı hanlarla beraber cezaevi olarak da kullanılan Çengel Han, Rüstem Paşa tarafından yaptırılmıştır. Ham tiftik, yapağı, yün, sof kumaş ve deri ticaretinin yapıldığı bir mekan olmuştur. İş adamı Vehbi Koç’un da ilk dükkanının yer aldığı han, 2005 yılında Koç Vakfı tarafından restore edilmiş ve ardından Rahmi Koç Müzesi adı altında Türkiye’nin ilk sanayi müzesi haline getirilmiştir. Ankara Kalesi’nin giriş kapısı önündeki At pazarı meydanında, Çukur Han ile yan yana bulunmaktadır. Giriş kapısının iki yanında toplam 9 dükkan ve iç avlu bulunur. İki katlı yapılan hanın batı yönü kottan faydalanarak üç katlı yapılmıştır.

ÇUKURHAN

Ankara’da 1671 metrekarelik alanıyla mevcut hanların en büyüğü olan Çukurhan, Ankara kalesinin giriş kapısının Hisar kapısının karşısında, Atpazarı meydanında bulunur. 16. Yüzyıldan sonra yapıldığı tahmin edilen Çukurhan, Milli Mücadele döneminde askeri karargah, sonrasında ise cezaevi olarak kullanılmıştır. 2 katlı olarak tasarlanan hanın batı tarafındaki bölüm, eğimden faydalanılarak üç katlı hale getirilmiştir. Ortasında dikdörtgen biçiminde bir avluya sahiptir. Temel bölümü taş, üzeri tuğla örülüdür. Avlu içinde, alt katta doğu yönündeki revaklar hariç diğer revaklı bölümler kapatılarak dükkanlar yapılmıştır. 2010 yılında restorasyon yapılmış, Divan Çukurhan adıyla otel hizmete girmiştir.

KIBRIS HANI

Pilavoğlu Han’ın güneyinde Kuş sokak üzerinde yer alan Yeni Han'ın bitişiğinde Kıbrıs Hanı bulunuyor. Ortasında avlusu bulunan iki katlı yapıya sahip han, 17. Yüzyılda yapılmıştır. Yapılan yenilemelerle özgün yapısı bozulmuş, çatı dikleştirilmiş ve kapısındaki kemer kaldırılmıştır. Duvarları kerpiçtir. Deri ve yün deposu olarak da hizmet vermiştir.

KURŞUNLU HAN

Sadrazam Mahmut Paşa tarafından 15. veya 16. yüzyılda yapıldığı tahmin edilmektedir. Bitişiğinde yine Mahmut Paşa tarafından yaptırılan bedesten yer alırken, kareye yakın bir plana sahiptir. Doğu bölümü iki katlı, batı bölümüne ise kat yapılmış, kuzey cephesinin giriş kapısının her iki tarafında sıralı dükkanlar yer almaktadır. Avlunun üstü açık ve revaklarla çevrelenmiştir. Revak bölümüne tek pencere ve kapıyla açılan odalar, beşik tonozludur. Odalarda, aydınlatma lambalarının konulduğu nişler ve ısıtmayı sağlayan ocak yerleri bulunurken, zemin katta 28, birinci katta ise 30 oda vardır. Çatısı kurşunla kaplı olduğu için Kurşunlu Han ismini alan tarihi han, 1968 yılında restorasyona girmiş ve günümüzün en büyük müzelerinden olan Anadolu Medeniyetleri Müzesi olarak 1969 senesinde kullanılmaya devam etmiştir. Kurşunlu Han, müzenin konferans odası, kütüphane, arşiv odaları, eski eser depoları, idari bölüm, mutfak ve yemekhane olarak günümüzde hizmetine devam etmektedir.

PİLAVOĞLU HAN

Koyunpazarı sokağı ile Hanlar sokağı arasında yer alan 16. veya 17. yüzyılda yapıldığı tahmin edilen Pilavoğlu Hanın ilk adı Ali Paşa Hanı’dır. Her iki sokağa açılan batı-doğu yönünde iki kapısı vardır, aynı zamanda bu Hanlar bölgesinin tek iki kapılı hanıdır. Batı tarafı eğimden ötürü üç katlıdır. En alt kat ahır olarak kullanılmıştır. Bu kat sonradan doldurulmuş ve avlu oluşturulmuştur. Yapılan tadilatlarla beraber 40 oda yer alır ve herhangi bir restorasyon geçirmediğinden özgün yapısını korumaktadır. Bir süre kadın ve çocuk cezaevi olarak da kullanılan yapı, Pilavoğlu ailesinin mülkiyetine geçtiğinden bu isimle bilinir. Günümüzde, 40 oda atölye şeklinde hizmet vermekte ve avlu kısmında bir kafe bulunmaktadır.

PİRİNÇ HAN

Pirinç Han’ın ilk yeri Kasaplar Çarşısı’nda bugünkü Ulus İlkokulu’nun yerinde yer almıştır. 1930’lu yıllarda yıkılmış ve yerine bu okul inşa edilmiştir. Yukarı Yüz bölgesinde yer alan Pirinç sokakta şimdiki Pirinç Han, eski bir konak restore edilerek oluşturulmuştur. Tek girişli, üç katlı ve ortası avluludur. Özgün mimari özelliklerini korumuştur. Antika eşyaların satıldığı dükkanların yanı sıra atölyelerde yer alır. Zemin katta 13, birinci katta 14, ikinci katta ise 15 olmak üzere 42 dükkan bulunmaktadır. Ortadaki avluda bulunan kafe ise, ziyaretçilerini ağırlamaktadır.

RENÇBER HAN

Yukarı Yüz’de, Hanlar sokağı ile Kuş sokağın kesiştiği noktada yer alır. Kıbrıs Han’a komşu, iki katlı ve tuğla örgülüdür. Dış cephe altında bulunan dükkanlar depo olarak hizmet eder.

SAFRAN (ZAĞFİRAN YA DA ZAFRAN) HAN

Hanlar bölgesinde Çukur Han’ın güneybatı tarafında yer alır. Kayserili Hacı İbrahimoğlu Hacı Mehmet tarafından 1511 yılında yaptırılmıştır. İki mescidin masrafları için gelirinin bir bölümü vakfedilmiştir. Yapılan tadilatla özgün hali kaybolmuş, tipik Osmanlı dönemi hanıdır. Ortası avlulu, iki katlı ve revaklıdır. İkinci katta bulunan revaklar camla kapatılarak, dükkan haline getirilmiştir. Oda tavanları tonozlu ve 42 odası vardır. Ankara’da sof ticareti önemini kaybettikten sonra diğer hanlar gibi Safran Han’da işlevini kaybetmiş ve depo olarak kullanılmaya devam etmiştir.

SULU HAN

Tahtakale olarak da adlandırılan Aşağı Yüz bölgesinde, Hacı Doğan mahallesinin Suluhan sokağı ile Tenekeciler sokağı arasında bulunur. Padişah 2. Bayezid dönemi emirlerinden olan Hasan Paşa tarafından 1508-1511 tarihleri arasında yaptırılmıştır. Osmanlı döneminin kahve ve iplik ticaretinin merkezi olan Sulu Han, ismini 1688’de getirilen hamamdan almıştır. Han’a su getirilmesiyle, birinci avluya şadırvan, mescit ve ikinci hamam yapılmıştır. Hasanpaşı Hanı olarak adlandırılan han böylece Sulu Han olmuştur. Kuzey güney yönünde uzanan hanın iki avlusu vardır. Üst katta 32, alt katta ise 30 oda vardır. Kuzey bölümü kare planlı, avlunun ortasında bir şadırvan ve üstünde dört ayak üzerine oturmuş bir mescit vardır. Bursa’da yer alan Koza Han’a benzer yapıda bulunan Sulu Han’ın güney bölümünde avlunun kuzeybatı köşesinde hamam yer alır. Güney avlusunun zemin kanatları ahır olarak kullanılmış, 1929 yılında çıkan büyük Tahtakale yangınıyla harap olmuştur. 1984 yılında restore edilmiş, yan kapılar sonradan açılmıştır.

YENİ HAN

Yukarı Yüz bölgesinde Kuş sokakta, Kıbrıs Han’ın bitişiğinde bulunan Yeni Han, isminin aksine metruk görünüme sahiptir. 16. ve 17. yüzyılda yapıldığı tahmin edilen yapı iki katlı ve kerpiç duvarlıdır, ahşap hatıllarla desteklenmiştir. Alt kattaki revak kapatılmış, çatısının ortası çökmüş, alt katta ise depo ve dükkanlar yer almaktadır.

YENİSARAY HANI

Pilavoğlu Han’ın arka kapısının çıkışında bulunan Hanlar sokağıyla Şanlı sokağın kesiştiği köşede yer alır. İki katlı, üst katı ev, alt katta dükkan ve depolar bulunmaktadır.

YILDIZ HAN

Pilavoğlu Han’ın arkasındaki Hanlar sokağında Yenisaray Hanı’nın üst bitişiğinde konumlanır. Ahşap karkaslı olan bina iki katlı, üst katında iki ev ve alt katında ise iki dükkan yer alır.

Hanlar bölgesi son yıllarda ziyaretçilerin ilgi odağı haline gelmiş, ve bölge genel olarak sit alanı olarak yer alır. Bir kısım hanların restorasyonu ve renovasyonu çalışmalarına başlanmıştır. Hanlara müze, otel, restoran, sanat gibi misyonlar yüklenmiş ve imar planlarının yenilenmesi karşılığını almıştır.

*Revak: Bir yapıda, üstü örtülü ve önü açık yer, sundurma.

*Tonoz: Biçimi alttan içbükey olmak üzere taş ve tuğlayla örülmüş, yarım silindir biçiminde tavan örtüsü.

*Kagir: Taş ya da tuğladan yapılmış olan

www.gazeteilksayfa.com